"I thyen duart dhe i sharruan këmbët", torturat çnjerëzore deri në pushkatim të Dom Lazër Shantos

Ai ishte ndër priftërinjtë e parë të arrestuar e ekzekutuar nga komunistët

Në serinë e pafund të torturave makabre e vrasjeve të komunistëve në Shqipëri, duhet veçuar pushkatimi pas torturave të tmerrshme i Dom Lazër Shantosë dhe tronditjes së nënës së tij, Luçije, kur e pa me duar të thyera e këmbë të sharruara e më pas mori edhe lajmin e pushkatimit të tij. I shpallur martir i Kishës Katolike, Dom Lazër Shantoja ishte prift dioqezan, publicist, përkthyes i Gëtes, Shilerit dhe Leopardit, poet lirik, satirist dhe esperantisti i parë shqiptar. Ai ishte ndër priftërinjtë e parë të arrestuar e ekzekutuar nga komunistët sapo ata morën pushtetin dhe fundi i jetës së tij ishte me të vërtetë i tmerrshëm. U lind më 7 korrik 1891. Studimet fillore dhe ata të mesme i kreu pranë Seminarit Papnor të Etërve Jezuitë në Shkodër e më tej vijoi për teologji në Austri ndërmjet vjeshtës të 1912 dhe verës të 1914. Eprorët e tij në seminarin e Insbrukut i shkruan në certifikatë se ishte seminarist "shumë i talentuar". Sipas "kujto. al", Dom Lazër Shantoja nisi të shkruante krijimet e para poetike në shqip, italisht, gjermanisht e esperanto dhe filloi të përkthente. Më 1917 nisi shërbimin si famullitar në Pulaj, Beltojë, Velipojë, Rrjoll dhe Sheldî, ku madje hapi edhe shkollën e parë shqipe në atë vend. Më 1922 nisi punë si sekretar i Arqipeshkvit të Shkodrës, Imzot Lazër Mjedës. Përkrahu shoqërinë "Bashkimi" dhe me rastin e varrimit të Avni Rustemit, qe ndër fjalimmbajtësit. Për arsye se ishte ndër mbështetësit, frymëzuesit dhe organizatorët e Lëvizjes e Qershorit, me t'u kthyer në pushtet Ahmet Zogu me triumfin e Legalitetit në dhjetor të 1924, u arrestua janarin e 1925. Mbas disa muajve burg, u fal nga qeveria e Ahmet Zogut dhe u largua për në Jugosllavi. Më 2 tetor 1925 prej Beogradit, kujton me një artikull prekës te "Liria Kombëtare" vrasjen e Gurakuqit. Më 1928 kaloi nga

Jugosllavia në Vjenë, Austri. Këtu filloi të botojë gazetën "Ora e Shqipnisë", financuar nga Hasan Prishtina. Nga ndërrimi i shpejtë i gjendjes politike në Shqipëri, Shantoja doli prej atdheut dhe vajti në Zvicër si famullitar i fshatit Bienne, më tej në La Motte të kantonit Vaud nga 1932, ku qëndroi për pesëmbëdhjetë vjet dhe përsosi frëngjishten. Pas pushtimit të Shqipërisë më 7 prill 1939, u kthye në gusht në Shqipëri. Po në atë vit u vendos bashkë me të ëmën në Tiranë. Më 1941 me Koliqin, Mustafa Krujën, P. Valentinin, Gurakuqin, Kortshën etj., qe një nga themeluesit në Tiranë të Institutit të Studimeve Shqiptare. Mbështeti pambarimisht qeverinë ' Kruja', tek e cila shihte vazhdimin e mendimit politik të Gurakuqit. Në maj të 1943 merr pjesë në varrimin e Ndok Gjeloshit në Tiranë. Me kapitullimin e Italisë në shtator 1943 u tërhoq prej skenës politike.