Si përjetoheshin nga shqiptarët dhe si kuroheshin epidemitë
Nga studimet në Austri, në krye të spitalit të Shkodrës. Eksperienca e Qadhimit me mjekët e huaj, që erdhën në Shqipëri pas Luftës së Parë Botërore
Një jetë e kaluar midis mjekëve, nga i ati, doktor Basri Qadhimi, shumë i njohur jo vetëm në Shkodër, por dhe më gjërë, si para por edhe pas viteve ' 44, por dhe nga bashkëshorti, Gaqo Dishnica, edhe ky mjek në Senatoriumin e Tiranës.
Sot në një moshë record, e mbajtur, me një memorje të pabesueshme, Frida Dishnica, ish- mësuese te "Kongresi i Përmetit" në Tiranë, flet edhe për një pasion, dëshirë të kohës, që e ka mbajtur sekret: "Për shumë vite kam qenë mësuese, por do isha bërë një mjeke e mirë. Një fëmijëri, adoleshencë, më pas martesa, gjithmonë në mes mjekëve, dhe nga eksperienca familjare, ruaj ende një formim mjekësor, që më ndihmon të jem e kujdesshme, një edukatë shëndetsore e marrë në vite", shprehet ajo për gazetën "Panorama". Në arkivin e saj, mban me kujdes kujtime të familjes, foto të kohës, mbi të gjitha të babait. Duke iu referuar, veçanërisht situatës- koronavirus që goditi një botë, me të edhe Shqipërinë, për gazetën, vajza e doktorit, duke iu rikthyer kohës e folur për epidemitë e asaj periudhe, që i takojnë messhekullit të kaluar, rrëfen se si e përjetonte populli, si trajtoheshin në ato vite disa nga sëmundjet ngjitëse, karantinat, deri edhe si organizoheshin varrimet. "Disa situata i kam përjetuar vetë, por shumë ngjarje i kam nga kujtimet e babait, mjekëve të tjerë, miqve të tij, apo nga libri i dr. Kërçikut, ' Zhvillimi i Shëndetësisë në Shkodër', janë ngjarje që më rikthejnë te bisedat, kujdesjen, përkushtimin që babai, mjektët tregonin sa herë që flitej për një rast apo kur kishte epidemi në qytet. Kujtoj gripin spanjoll, por asnjëherë të kem dëgjuar për një të ngjashme siç ishte Korona Virus. Dëmet shëndetësore, pasojat, dramat, humbjen e njerëzve dhe stitautën e vështirë që kaluam".
Znj. Frida, kush ka qenë dr. Basri Qadhimi, mund të na thoni diçka për familjen e tij?
Babai lindi në Gjirokastër më 1883. Pasi mbaroi shkollën fillore në qytetin e tij, u nis në Janinë, ku kreu gjimnazin. Me të mbaruar shkollën e mesme, familja e dërgoi në Stamboll ku përfundoi Fakultetin e Mjeksisë, dhe u diplomua si mjek. Në familjen e tij, nga katër fëmijë babai ishte fëmija i tretë, dy djem dhe një vajzë. Babai u martua me Ruzhdien, edhe kjo nga një familje e njohur gjirokastrite, Zazani, me prindër Vehib e Hazbie, dhe dy motrat Naile, Feime dhe vëllain Halil.
Dhe ju, fëmijët e tij, si njiheshit?
Ne ishim katër motra. Prej babait, "vajzat e doktor Basrisë", na thërrisnin, na njihnin në Shkodër. Edhe sot kur takohem me shkodranë të familjeve të traditës, kështu më thonë ende. Asnjëra nuk u bë mjeke, ndonëse unë dhe motra, Nailja u martuam me dy mjekë në Tiranë. Por, asnjë nga fëmijët tanë nuk u bënë mjekë. Kur ishim në Shkodër, mamaja, morri edhe vajzën e tezes së saj, gruaja e një farmacisti libohovit, Reuf Sulo, edhe ky i diplomuar në Stamboll. Erdhi në Shkodër, hapi një farmaci, dhe me katër fëmijët e tij, dy djem dhe dy vajza, ne ishim shumë të lidhur. Vdiq i ri, nga zemra, dhe i la jetimë fëmijët. Babai i ka ndihmuar jashtë mase. Nga ai brez vetëm unë vazhdoj të jetoj.
Karriera si mjek e dr. Basrisë nis në Shkodër?
Më 1910, babai transferohet në Shkodër, si një qytet në zhvillim. Fillimisht, si mjek Bashkie, njëkohësisht mjek në spitalin e parë civil të Shkodrës bashkë me dr. Fejzullah Libohovën. Ai pati rastin të bashkëpunojë me mjekë austriakë, veçanërisht për angazhimet e tyre antiepidemike, duke organizuar shëndetësinë civile e ushtarake gjatë Luftës së Parë Botërore. Një tjetër eksperiencë e tij ishte ajo me mjekët e Kryqit të Kuq amerikan që erdhën në Shqipëri pas Luftës së Parë Botërore. Për shumë vite, babai drejtoi edhe Spitalin Civil të Shkodrës, ku bëheshin operacione të thjeshta, si hernia, apendiciti.
Znj. Dishnica, si e kujtoni babain tuaj?
Babai kishte një formim, edukatë profesionale perëndimore. Si mjek i diplomuar jashtë, shkonte e vinte në Austri, kishte lidhje me mjekë italianë, të huaj. Shtëpinë e kishim në qëndër të Shkodrës, dhe në mjaft raste ajo i shërbente edhe për të kuruar pacientët. Ai ishte i qetë, por shumë autoritar.
Flasim pak për sistemin shëndetësor të asaj kohe, vecanërisht në Shkodër?
Këtë e tregon mjaft mirë edhe dr. Kërciku në librin e ti. Por, edhe nga rrëfimet, kujtimet e babait, spitali austrohungarez, në Shkodër, ishte një spital me pak shtretër
Flitet për raste të sëmundjeve të rënda infektive?
Pa dyshim dhe ishin sistematike. Luftërat si e para edhe e dyta botërore kanë qenë gjithomë të shoqëruar edhe me epidemi. Nga babai kujtoj se në të tilla situata, austriakët i kushtonin shumë rëndësi dhe aplikonin forma antiepidemike në popullsi, por kishte vështirësi në mentalitet, pasi një pjesë e saj nuk e pranonte të izolohej apo të kurohej në spital.
Vetëm luftërat, apo infeksioni vinte edhe nga rrugë të tjera?
Lëvizjet për tregëti, të ardhurit nga Azia, Afrika, Egjypti. Bashkëjetesa e shumë personave në një familje gjithashtu. Burime infektimi ishin edhe tregjet, si pikë e përhapjes nga një fshatar tek tjetri. Për këtë arsye e për të shmangur epidemitë, në Shkodër pazaret nuk ishin afër qyteteve. Po kështu, edhe gjatë festimeve fetare, që në Shkodër ishin shumë të rëndësishme, festoheshin në familje, miq, apo me grumbullime në Kisha e Xhami.
Janë disa sëmundje infektive të përhapura në atë kohë?
"Më 1910, babai transferohet në Shkodër, si një qytet në zhvillim. Fillimisht si mjek Bashkie, njëkohësisht mjek në spitalin e parë civil të Shkodrës bashkë me Dr. Fejzullah Libohovën. Ai pati rastin të bashkëpunojë me mjekë austriakë, vecanërisht për angazimet e tyre antiepidemike, duke organizuar shëndetësinë civile e ushtarake gjatë Luftë së Parë Botërore. Një tjetër eksperiencë e tij ishte ajo me mjekët e Kryqit të Kuq amerikan që erdhën në Shqipëri pas Luftës së Parë Botërore.
Babai ka qenë i angazhuar kryesisht me malarjen. Por, jo vetëm me të, që sigurisht ishte një sëmundje e rëndë infektive e përhapur. Por edhe murtaja, që vinte nga vendet e Lindjes, apo kolera, kanë qenë të tilla, të rrezikshme, dhe vdekje prurëse në mjaft raste për kohën, popullisinë, nivelin, informacionin që ato kishin. Por, edhe skallatina, tuberkulozi. Pranverë- verë ishin muajt e rrezikshme të përhapjes së epidemive, kjo sic thashë nga lëvizjet, vapa, mungesa e ujit, e shumë faktorë të tjerë.
Kishte izolime, si veprohej, për të shmangur përhap