М есца на сусветных выставах
сусветныя ўніверсальныя выставы, гісторыя правядзення якіх налічвае ўжо больш за паўтара стагоддзя, з самага пачатку былі сімвалам індустрыялізацыі, галоўнай пляцоўкай для дэманстрацыі навукова-тэхнічных і тэхналагічных дасягненняў, а таксама адкрытай канкурэнцыі краін-экспанентаў. якое месца ў гэтай агульнай карціне займала беларусь? На якіх выставах і якім чынам былі прадстаўлены беларускія сыравіна, прамысловая і сельскагаспадарчая прадукцыя, культура? якія сэнсы ўкладаліся праекціроўшчыкамі выставачных павільёнаў у экспанаваныя беларускія матэрыялы? як успрымала іх публіка? пошук адказаў на гэтыя пытанні выводзіць у плоскасць праблем традыцыі і мадэрнізацыі, грамадства і ўлады, імперыялізму і незалежнасці.
Сусветныя ўніверсальныя выставы (альбо ЭКСПА), якія з’яўляюцца буйнейшым аглядам дасягненняў чалавецтва, праводзяцца раз на 5 гадоў. Яны заўсёды мелі і маюць значны палітычны і камерцыйны, а ў шэрагу выпадкаў – прапагандысцкі складнікі. Тлумачыцца гэта перш за ўсё вялікай запатрабаванасцю выстаў з боку публікі – яе колькасць на выставачных пляцоўках у ХХі стагоддзі перасягае некалькі дзясяткаў мільёнаў чалавек. Акрамя таго, іх з ахвотаю наведваюць вышэйшыя асобы дзяржаў-удзельніц. Выставачныя павільёны заўсёды выконвалі яшчэ і ролю інфармацыйных цэнтраў. Яны даюць магчымасць параўнаць прадукцыю розных краін, даведацца пра рынкі збыту, а таксама пра пастаўшчыкоў. Усяго адбылося больш як 50 такіх выстаў. Кожная з іх была візіткай свайго часу, дэманстравала дасягненні тэхнікі, навукі, культуры розных краін і кантынентаў, давала абагульненую цывілізацыйную карціну свету. Выставы ЭКСПА часта параўноўваюць з Алімпійскімі гульнямі альбо чэмпіянатамі свету па футболе, за правядзенне якіх змагаюцца гарады і краіны [1].
Рэканструяваць беларускую прысутнасць на сусветных выставах мы прапануем з дапамогай наступнай перыядызацыі: расійскі перыяд (1851–1917); савецкі перыяд (1917–1991); беларускі перыяд (1991–2015).
Першая сусветная выстава праходзіла ў Лондане ў 1851 годзе пад назвай «Вялікая выстава прамысловых работ усіх народаў» ва ўзведзеным паводле праекта Дж. Пакстана Хрустальным палацы і прыняла 6 млн наведвальнікаў. Пачынаючы з яе беларускія прамысловыя і мастацкія вырабы і сыравіна рэгулярна выстаўляліся ў расійскіх павільёнах. Яны інтэрпрэтаваліся арганізатарамі гэтых павільёнаў як узоры сыравіннай базы і рамёстваў ПаўночнаЗаходняга краю. На першай сусветнай выставе павільён Расійскай імперыі прапаноўваў агледзець разнастайныя ўзоры сыравіны, у тым ліку сібірскую пушніну і каштоўныя камяні, наведвальнікі маглі пакаштаваць стравы нацыянальнай кухні. З 365 экспанатаў расійскага аддзела тры былі ўзнагароджаны вялікім медалём, 60 – медалём другой ступені, 67 – пахвальным водгукам.
Беларускі дэбют у расійскім павільёне быў даволі паспяховы. Шкло з Чачэрскай гуты, воўна з фермы Горы-Горацкага земляробчага інстытута, а таксама жывічны