Н іці страчанага хараства

Пошукі нацыянальнага скарбу – карэліцкіх шпалераў – прывялі журналіста ў знакамітыя музеі еўропы

Упрыгожваць сцены жытла дыванамі зараз лічыцца перажыткам даўніны. Аднак, нягледзячы на нямоднасць і несучаснасць, гэтая з'ява ў беларусаў усё адно даволі пашыраная. Чаму? Уся справа ў закладзеных нашымі продкамі традыцыях, якія і сёння жывуць у патаемных глыбінях душы. Зрэшты, дываны бываюць розныя. Напрыклад, вытканым у нас у Беларусі, у Карэлічах, раскошным габеленам-шпалерам месца акурат толькі на сцяне. Прычым самае пачэснае, і ніяк інакш. Бо яны – прызнаныя ў свеце мастацкія шэдэўры. Адзінае, аб чым даводзіцца шкадаваць, што колькасць іх можна пералічыць на пальцах адной рукі. Дзе ж знаходзяцца гэтыя ўнікальныя мастацкія творы? Чаму іх так мала? Хто і калі займаўся вырабам сённяшніх рарытэтаў? Каб знайсці адказы на гэтыя і многія іншыя пытанні, мы накіраваліся ў рэальнае і віртуальнае падарожжа на Карэліччыну і ў іншыя мясціны, звязаныя з гісторыяй нацыянальнага ткацтва.

УМір. Дык габелены ці шпалеры?

бліжэйшай да Карэлічаў багатай мастацкай скарбніцы – музеі «Замкавы комплекс „Мір“» нам адразу сказалі, што вырабаў славутай ткацкай майстэрні ў іх няма. Праўда, маюцца іншыя, аўтарства лепшых еўрапейскіх майстроў. Маўляў, яны хоць і «не нашы», але даюць уяўленне аб з’яве самой па сабе.

– Перш чым паглыбіцца ў тэму, неабходна высветліць розніцу паміж блізкімі па прызначэнні габеленамі і шпалерамі, – раіць загадчык аддзела па навуковай рабоце ўстановы «Музей „Замкавы комплекс „Мір“» Таццяна Кожух. – Справа ў тым, што ў мастацтвазнаўстве існуе пэўнае негалоснае правіла: габеленамі прынята называць работы французскіх майстроў з каралеўскай габеленавай мануфактуры. Усе іншыя бязворсавыя дываны з пэўнымі сюжэтнымі выявамі – гэта шпалеры. Ёсць яшчэ і арасы, але яны таксама шпалеры, толькі вытканыя з выкарыстаннем залотных і срэбных ніцей. Праўда, гэтая тэрміналогія ў літаратуры і паўсядзённым ужытку не заўсёды выконваецца, таму існуе пэўны разнабой. Але вырабы карэліцкай мануфактуры ўсё ж трэба называць шпалерамі, і ніяк інакш…

З далейшай вандроўкі па знакамітым Мірскім замку даведваемся: колішнія яго гаспадары Радзівілы, якія адначасова з’яўляліся і ўладарамі Нясвіжскага замка, былі прыхільнікамі шпалернага мастацтва. Яны для аздаблення сцен сваіх замкаў і шматлікіх маёнткаў куплялі шпалеры ў розных еўрапейскіх майстэрнях. Каштавалі яны нятанна, таму з часам уладары Нясвіжскага княства скемілі, што можна вырабляць такія ж мастацкія творы і ў сябе – для сваіх патрэб і на продаж. Так у першай палове ХVIII cтагоддзя шпалерныя майстэрні з’явіліся ў Альбе каля Нясвіжа, у Міры і, паводле некаторых звестак, у Камянцы. Але працавалі яны нядоўга, бо ў 1752 годзе чарговы нясвіжскі ардынат Міхал Казімір Радзівіл