Беларуская дыпламатыя вачыма пісьменнікаў
/ г.а. Флікоп-світа; навук. рэд. б.а. лазука. – мінск: беларуская навука, 2019. – 365 с.: іл. – ISBN 978-985-08-2437-0.
ігар аўласенка. Беларуская дыпламатыя вачыма пісьменнікаў. у артыкуле распавядаецца пра ролю і формы ўдзелу беларускіх літаратараў у знешнепалітычнай дзейнасці бССр. Для больш дэталёвай гістарычнай рэканструкцыі падзей аўтар уводзіць у навуковы ўжытак дакументы асабістага паходжання (дзённікі, эпісталярная спадчына, мемуары, нарысы) паэтаў і празаікаў і паказвае, у чым іх каштоўнасць. ключавыя словы: беларуская літаратура, дыпламатыя, беларуская ССр, Арганізацыя Аб’яднаных нацый, Генеральная Асамблея, халодная вайна.
Ihar AULASENKA. Belarusian diplomacy through the eyes of writers. The article discusses the role and forms of participation of Belarusian writers in the foreign policy of the BSSR. The author introduces some personal documents of poets and novelists into scientific discourse (diaries, epistolary heritage, memoirs, essays), and shows why they are so important. Keywords: Belarusian literature, diplomacy, Belarusian Soviet Socialist Republic (BSSR), the United Nations General Assembly, the Cold War.
Сёлета адзначаецца 100-гадовы юбілей дыпламатычнай службы Рэспублікі Беларусь. За гэты перыяд беларуская дыпламатыя вызначылася шэрагам важкіх поспехаў і ініцыятыў. У 1945 годзе БССР увайшла ў лік краін – заснавальніц Арганізацыі Аб’яднаных Нацый. З таго часу беларуская дэлегацыя стала рэгулярна ўдзельнічаць у сесіях Генеральнай Асамблеі, а таксама ў рабоце іншых органаў і спецыялізаваных устаноў ААН.
На жаль, рэдка ўзгадваецца той факт, што ў склад дэлегатаў ад нашай рэспублікі на сесіях Генеральнай Асамблеі ААН амаль штогод уключалі паэтаў і празаікаў. іх літаратурная і дакументальная спадчына дае магчымасць істотна ўзбагаціць карціну падзей і пашырыць дыяпазон крыніц пры рэканструкцыі гісторыі айчыннай дыпламатыі. У параўнанні з афіцыйнымі матэрыяламі, апублікаваныя і неапублікаваныя сведчанні літаратараў вызначаюцца большай адкрытасцю і эмацыянальнасцю, што робіць уяўленне пра беларускую дыпламатыю больш яскравым і вобразным. Гэта дапамагае «ажывіць» яе гісторыю і зрабіць больш цікавай для чытача і даследчыка.
У пошуках гістарычных крыніц
Нягледзячы на тое, што пасля распаду СССР навукоўцы атрымалі магчымасць увесці ва ўжытак шматлікія новыя крыніцы, на сёння падрабязна даследавана не так і шмат аспектаў знешнепалітычнай дзейнасці Беларускай ССР. Сярод найбольш грунтоўных прац, прысвечаных гісторыі айчыннай дыпламатыі, варта ўзгадаць работы У.Е. Снапкоўскага, С.Ф. Свілас, В.Г. Шадурскага [1; 2; 3]. Галоўным чынам даследаванні грунтуюцца на афіцыйных дакументах знешнепалітычнага ведамства і партыйных органаў. Але па розных прычынах (закрытасць архіўных фондаў, страта дакументаў) навукоўцам не заўжды ўдаецца атрымаць доступ да поўнага комплексу афіцыйных дакументальных крыніц. і ў такім выпадку для
рэканструкцыі гістарычных працэсаў даводзіцца звяртацца да іншых асноў.
У гэтым плане цікавымі і інфарматыўнымі з’яўляюцца сведчанні непасрэдных удзельнікаў знешнепалітычнай актыўнасці Беларускай ССР – дыпламатаў. У іх шэрагу варта адзначыць мемуары экснаркама (пазней – міністра) замежных спраў К.В. Кісялёва «Запіскі савецкага дыпламата», мемуары экс-прадстаўніка Беларускай ССР пры ААН В.С. Смірнова, асобныя апублікаваныя дакументы з дзённіка былога 1-га сакратара КПБ К.Т. Мазурава [4; 5; 6]. Але колькасць такіх крыніц даволі абмежаваная. Да таго ж мемуары афіцыйных асоб адрозніваюцца стрыманасцю і нейтральным стаўленнем да разнастайных вострых момантаў.
На наш погляд, значную цікавасць для ўвядзення ў навуковы ўжытак па азначанай праблеме выклікаюць дакументы тых беларускіх пісьменнікаў, якія рэгулярна ўдзельнічалі ў розных міжнародных форумах, у тым ліку і ў сесіях Генеральнай Асамблеі ААН, у якасці дэлегатаў. Да іх адносяцца дзённікавыя запісы, накіды ў запісных кніжках, эпісталярная спадчына, мемуары. Гэтыя крыніцы пад агульнай назвай «дакументы асабістага паходжання», каштоўныя тым, што ў іх не толькі згадваюцца факты, якія не маглі знайсці адлюстравання ў афіцыйных дакументах, але ёсць і пэўныя аўтарскія ацэнкі ўбачанага.
На сённяшні момант тэма ўдзелу літаратараў у дыпламатычнай дзейнасці Беларускай ССР не станавілася прадметам спецыяльных даследаванняў. Пэўны ўнёсак у яе распрацоўку зрабілі публікацыі аўтара дадзенага артыкула [7; 8; 9]. Між тым комплекс крыніц са спадчыны беларускіх літаратараў, якая тычыцца іх дыпламатычнай дзейнасці, даволі аб’ёмны. Ён уключае як архіўныя, так і апублікаваныя матэрыялы. Багатай інфармацыяй па згаданай тэме вылучаюцца дзённікі Максіма Танка, Рыгора Барадуліна, Алеся Адамовіча [10; 11; 12]. Унікальным дакументам, створаным яшчэ да пачатку эпохі халоднай вайны, з’яўляецца невялікі дзённік Міхася Лынькова, які пісьменнік вёў падчас устаноўчай канферэнцыі ААН 1945 года ў Сан-Францыска [7]. Цікавасць выклікаюць успаміны івана Шамякіна [13, с. 266–270; 14].
Асобную групу крыніц, прамежкавую паміж дакументамі і мастацкімі творамі, паміж дзённікамі і мемуарамі, склалі нарысы беларускіх літаратараў па выніках паездак у ЗША. Першы з іх, пад назвай «З падарожжа ў Амерыку», апублікаваў яшчэ ў 1945 годзе Міхась Лынькоў, вярнуўшыся з камандзіроўкі ў Сан-Францыска. Пазней свае нарысы друкавалі Максім Танк, іван Шамякін, Барыс Сачанка. У Кастуся Кірэенкі і Анатоля Вярцінскага яны выйшлі ў форме асобных кніг – адпаведна «Амерыка здалёку і зблізку» і «Нью-Йоркская сірэна» [15; 16].
Літаратары ў знешнепалітычнай дзейнасці
Пісьменнікам належала асаблівае месца ў грамадска-палітычным жыцці БССР, неаднаразова яны займалі высокія пасады рэспубліканскага маштабу. Многія з іх абіраліся дэпутатамі, а некаторыя нават старшынямі Вярхоўнага Савета БССР. Займалі вышэйшую дзяржаўную пасаду ў рэспубліцы Максім Танк (1965–1971), іван Шамякін (1971–1985) і іван Навуменка (1985–1990). Але ў грамадскапалітычнай сістэме БССР гэтыя пасады былі ў значнай ступені цырыманіяльнымі, бо, як і ў СССР у цэлым, сама сістэма мела характар своеасаблівай «двухслойнай»
структуры. Паралельна з дзяржаўнымі органамі ўлады існавалі партыйныя органы, якія дубліравалі функцыі першых, а фактычна – былі мацнейшыя. Бягучыя справы штомесяц разглядаліся Прэзідыумам Вярхоўнага Савета, які меў больш шырокія паўнамоцтвы: на чале яго стаялі выключна партыйныя чыноўнікі. іван Шамякін на момант свайго запрашэння на 18-ю сесію Генеральнай Асамблеі ААН займаў пасаду старшыні камісіі Вярхоўнага Савета БССР па замежных справах. Вось што ён пісаў у сваіх успамінах: «Шышка» я ўжо быў, якая ў нас у той час раўнялася нулю, а там, у ААН, гучала…» [13, с. 266].
Літаратары карысталіся вялікім аўтарытэтам і даверам рэспубліканскага і агульнасаюзнага кіраўніцтва. Паводле ўспамінаў таго ж і. Шамякіна, падчас сесіі Генеральнай Асамблеі ААН «наш міністр Кузьма Венядзіктавіч Кісялёў трымаў мяне пад сваёй апекай: ільсціла яму, што побач пісьменнік» [13, с. 266]. А Рыгор Барадулін у сваім дзённіку пакінуў запіс пра тое, як у такой жа паездцы міністр А.Е. Гурыновіч запрашаў яго «на чай» і прасіў прачытаць «што-небудзь для душы» [11, с. 184–185]. Знакам высокай увагі да пісьменніка стаў асабісты ўдзел міністра замежных спраў СССР А.А. Грамыкі ў святкаванні 50-гадовага юбілею Максіма Танка, які прыпаў на час правядзення 17-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН [5, с. 65].
Адметна, што беларускія пісьменнікі мелі дачыненне і да першых крокаў Беларускай ССР на міжнароднай арэне ў сярэдзіне 1940-х гадоў, калі быў усталяваны Наркамат замежных спраў БССР (з 1946 года – міністэрства). У склад дэлегацыі БССР на ўстаноўчай канферэнцыі ААН у Сан-Францыска быў уключаны ў якасці карэспандэнта тагачасны старшыня Саюза пісьменнікаў БССР Міхась Лынькоў, а ў 1946 годзе на першую сесію Генасамблеі ААН у Лондане быў накіраваны К.К. Атраховіч, вядомы шырокаму колу чытачоў як паэт-сатырык, байкапісец і драматург Кандрат Крапіва. Паэт Анатоль Вярцінскі, узгадваючы свой вопыт удзелу ў 32-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН у 1977 годзе, прыводзіў словы міністра замежных спраў БССР А.Е. Гурыновіча, што на той момант ужо склалася традыцыя «ўключаць брата-пісьменніка» ў склад дэлегацый [16, с. 3].
І народныя дыпламаты таксама
Прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі прымалі ўдзел як у афіцыйнай, так і ў неафіцыйнай (так званай народнай) дыпламатыі, што мела на мэце развіццё кантактаў БССР на міжнароднай арэне. Ва ўмовах халоднай вайны і антысавецкай прапаганды з боку заходніх СМі ў літаратараў была задача ствараць пазітыўны вобраз СССР і дадаткова пашыраць беларускую культуру ў іншых краінах свету. Такія задачы яны вырашалі і ў тым выпадку, калі даводзілася ўдзельнічаць у афіцыйнай знешнепалітычнай дзейнасці Беларускай ССР. Пісьменнікі, якія з’яўляліся дэпутатамі рэспубліканскага маштабу, маглі прымаць удзел у рабоце парламенцкіх дэлегацый. Як прыклад можна згадаць наведванне Чылі М. Танкам у 1971 годзе і Германіі і. Шамякіным [10, с. 231–234; 14, с. 22]. Пісьменнікаў таксама накіроўвалі членамі дэлегацыі БССР у спецыялізаваныя ўстановы ААН. Так, у 1956 годзе М. Лынькоў удзельнічаў у Генеральнай канферэнцыі ЮНЕСКА ў Дэлі [17, с. 132–133]. Але ж пераважнай фор
май дачынення беларускіх пісьменнікаў да знешнепалітычнай дзейнасці БССР у Арганізацыі Аб’яднаных Нацый быў іх удзел у сесіях Генеральнай Асамблеі.
З 1945 па 1990 год у складзе дэлегацый БССР у рабоце ААН прынялі ўдзел 30 беларускіх пісьменнікаў (29 – як дэлегаты, 2 – як карэспандэнты; М. Лынькоў працаваў і як дэлегат, і як карэспандэнт). Літаратары ўдзельнічалі практычна ва ўсіх сесіях Генасамблеі, з пэўнымі перапынкамі ў 1947–1951, 1973–1974 і 1987–1988 гадах. Некаторыя прадстаўнікі літаратурнага цэха станавіліся дэлегатамі неаднаразова: М. Лынькоў і П. Глебка – чатыры разы, М. Танк – тройчы, Г. Бураўкін – двойчы [9, с. 9–10].
Найчасцей Міністэрства замежных спраў БССР даручала майстрам пяра выказацца па вострых палітычных праблемах, дзе патрабавалася эмацыянальная прамова. Менавіта таму найбольшая колькасць выступленняў літаратараў прагучала ў спецыяльным палітычным камітэце, дзе разглядалася сітуацыя ў розных рэгіёнах свету [9, с. 6]. Выступаючы на пасяджэннях камітэтаў і на пленарных пасяджэннях Генеральнай Асамблеі ААН, пісьменнікі выконвалі найперш ролю прадстаўнікоў дзяржавы, а потым ужо – творцаў. Аўтары павінны былі паслядоўна адстойваць афіцыйную пазіцыю рэспублікі. Дарэчы, тэксты іх выступленняў праходзілі папярэдняе ўзгадненне. Трэба памятаць, што магчымасці для імправізацыі падчас выступленняў звужала сама атмасфера халоднай вайны, у якой дзейнічала беларуская савецкая дыпламатыя ў цэлым. Эмацыянальнае ўздзеянне прамоў беларускіх пісьменнікаў не варта перабольшваць, але ў некаторых выпадках іх выступленні атрымлівалі рэзананс. Так, М. Лынькоў, дзякуючы словам у абарону карэннага насельніцтва залежных тэрыторый, прыцягнуў да сябе ўвагу прадстаўнікоў Партыі незалежнасці Пуэрта-Рыка, якія потым пісалі лісты на яго імя [18]. А па матывах аднаго з выступленняў М. Танка, у якім паэт прывёў старую беларускую прымаўку: «Калі прамову трымае ліса, няхай яе добра абдумаюць пеўні», у газеце The New York Times у верасні 1962 года быў апублікаваны артыкул «Вайна прымавак» з адпаведнай карыкатурай на прэзідэнта Францыі Шарля дэ Голя [19].
Дзейнасць беларускіх пісьменнікаў як дэлегатаў ад БССР не абмяжоўвалася выключна выступленнямі. Архіўныя матэрыялы сведчаць пра тое, што літаратарам, як і іншым членам дэлегацыі, рэкамендавалі набываць амерыканскую прэсу для аналізу, пісаць артыкулы ці аналітычныя даведкі для Міністэрства замежных спраў, а таксама ўдзельнічаць у прыёмах. Так, падчас 13-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН Пімену Панчанку даручылі рэгулярна набываць часопіс Life, а таксама напісаць артыкул пра літаратуру і культуру Злучаных Штатаў [20, арк. 2, 10]. На 8-й сесіі Генасамблеі М. Лынькоў выступаў перад работнікамі Прадстаўніцтва СССР пры ААН з паведамленнем аб развіцці савецкай літаратуры, дзе чытаў урыўкі са свайго рамана «Векапомныя дні», а ў час 9-й сесіі – з дакладам да 37-й гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі [17, с. 121, 123]. Акрамя таго, беларускія літаратары сустракаліся з прадстаўнікамі беларускай дыяспары за мяжой. Першым гэта зрабіў М. Лынькоў яшчэ ў 1945 годзе. Нават падчас халоднай вайны гэтая практыка таксама мела месца: згадкі можна сустрэць у нарысе К. Кірэенкі, у дзённіку Р. Барадуліна [15, с. 157–158; 11, с. 132].
Асабістыя дакументы пісьменнікаў адлюстроўваюць і цікавасць да падзей у час правядзення Генеральнай Асамблеі, і заўвагі аб адметным прафесіяналізме айчынных дыпламатаў. Аднак асобныя фрагменты дзённікаў і лістоў сведчаць пра вялікую занятасць членаў дэлегацыі на сесіі Генеральнай Асамблеі, якая замінала творчасці. «Хочацца пісаць – хутчэй бы дабрацца да Мінска, – зазначаў П. Панчанка ў лісце да М. Танка. – Ты, напэўна, напісаў за гэты час тузіны тры вершаў. Зайздрошчу. Я пішу толькі свае прамовы» [8, с. 133].
М. Танк скардзіўся на тое, што без спецыяльнай адукацыі і ведаў даводзіцца рыхтаваць выступленні па тэмах, пра
якія ён мае даволі цьмянае ўяўленне. «У трэцім Камітэце, – адзначаў паэт у адным са сваіх лістоў да жонкі, – разглядаюцца розныя юрыдычныя пытанні, якіх я раней і не нюхаў, і не падазраваў, што яны існуюць» [21, с. 539]. «На днях закончым абмяркоўваць „Праект канвенцыі і рэкамендацыі аб згодзе на ўступленне ў шлюб, шлюбным узросце і рэгістрацыі шлюбаў“. Во, чым пад старасць прыходзіцца займацца!» – іранічна паведамляў ён у іншым лісце [21, с. 543].
Зыходзячы з дакументаў асабістага паходжання, можна меркаваць, што многіх беларускіх пісьменнікаў не задавальняла і знешняя безвыніковасць працяглых дыскусій на палях Генеральнай Асамблеі. «Абвяшчаюць: сем, сямнаццаць, сорак дзве, шэсцьдзесят восем краін працуюць над праектам рэзалюцыі, – згадваў у нарысе «Два месяцы ў Нью-Ёрку» і. Шамякін. – Працуюць тыдзень, два. Тры і больш. і вось часам пасля такой «напружанай працы» выдаюць на-гара «выкідыша» – адзін-два сказы, у лепшым выпадку два-тры абзацы, у якіх нічога канкрэтна не гаворыцца – адзначаецца, улічваецца. Рэкамендуецца. і пасля прыняцця такой рэзалюцыі пачынаюць выступаць і з усёй сур’ёзнасцю вітаць і віншаваць аўтараў, быццам яны гэтымі двума сказамі ашчаслівілі ўсё чалавецтва» [22, с. 128–129].
«Цэлымі днямі засядаем, – паведамляў ужо М. Танк у лісце да М. Лынькова ад 4 лістапада 1960 года. – Яшчэ не скончыліся дэбаты па першаму пытанню – раззбраенню. Пры такіх тэмпах тут і да вясны даседзім. Ужо зусім атупелі і абалдзелі ад гэтай гаварыльні. Ну і балбатуноў жа тут!.. А колькі розных круцялёў, баламутаў, кручкатвораў!» [21, с. 308]. Свой гумарыстычны погляд на работу Генеральнай Асамблеі прадставіў і Р. Барадулін:
А недзе сеюць,
А недзе косяць,
А тут, на сесіі,
Паперкі носяць.
Жах міжпланетны,
Як звер калматы,
А тут кампліменты
Раздаюць дыпламаты.
Часамі здаецца,
Што ў цёмным лесе я.
Смех крывіцца:
– Трасца! Працуе сесія [11, c. 170].
Варта звярнуць увагу на тое, як мяняліся погляды і ацэнкі беларускіх літаратараў-дэлегатаў з цягам часу. У першыя дзесяцігоддзі халоднай вайны, калі супрацьстаянне паміж дзвюма сістэмамі было асабліва напружаным і ледзьве не прывяло да ядзернай вайны, пісьменнікі ў асабістых дакументах нярэдка ўжывалі рэзкія антыамерыканскія эпітэты. Але ў 1970-я гады, у перыяд разрадкі, яны пачынаюць звяртаць больш увагі на агульначалавечыя выклікі. Напрыклад, А. Вярцінскі, падрабязна распавёўшы ў сваёй кнізе «Нью-Йоркская сірэна» пра палітычныя гульні і складаныя дыпламатычныя камбінацыі, усё ж скончыў яе на гуманістычнай ноце: «Людзі застаюцца людзьмі… Сесія Генеральнай Асамблеі была такім чынам не толькі шматнацыянальным палітычным форумам, але і своеасаблівай выстаўкай самых розных, ад і да, чалавечых тыпаў. З высокай трыбуны выступалі прадстаўнікі розных краін і народаў, але яны былі адначасова і прадстаўнікамі агульнага чалавечага
роду, аднаго і таго ж біялагічнага віду...» [16, с. 312].
Рыгор Барадулін таксама прыводзіў прыклады, калі, нягледзячы на ідэалагічную непрымірымасць, дэлегаты ад супрацьлеглых бакоў на побытавым, асабістым узроўні лёгка знаходзілі агульную мову. «Сядзяць побач насупроць таблічак фээргэшнікі і гэдээравец, – запісаў ён назіранне неафіцыйных стасункаў з Генеральнай Асамблеі, – гэдээравец частуе цыгарэтай суседа. Далей ірак і іран (падкрэслена без гальштукаў усе). ірак аддзелены ад ізраіля Ireland. Выступае іракавец і лупіць ізраіль. А фармальнавонкава ўсе спакойныя» [11, c. 162].
У прыватных запісах пісьменнікаў можна знайсці і крытычны погляд на парадак прыняцця рашэнняў у рамках савецкай дэлегацыі. і. Шамякін адмоўна выказваўся наконт аднадушнага галасавання трох прадстаўнікоў – РСФСР, БССР, УССР: «Прагаласаваць не так, як саюзная дэлегацыя, – скандал, хоць часам мне здавалася, што звычайная чалавечая логіка, прыстойнасць патрабуе, каб мы галасавалі інакш, разам з большасцю, з Амерыкай. Не, палітыка логікі не прызнае» [13, с. 268]. Падобную думку занатаваў і М. Танк у сваім дзённіку ў кастрычніку 1962 года: «На апошняй нарадзе выказаўся крытычна аб выступленні намесніка Т. Мікалаевай Астроўскага (прадстаўнікі дэлегацыі СССР. – І.А.).
і сёння яна ўжо занепакоілася і дала мне зразумець, што гэта нельга рабіць, бо ён – член саюзнай дэлегацыі і г. д. Відаць, у нас нельга рабіць ніякіх заўваг» [10, с. 81].
Неабходнасць падпарадкоўвацца дыпламатычнай дысцыпліне ўступала ў супярэчнасць з творчай індывідуальнасцю мастакоў слова. Кожны з іх па-рознаму знаходзіў для сябе баланс. Часам у дзённіках можна сустрэць разважанні і наконт гэтага. Вось як гэта адлюстравалася ў радках Р. Барадуліна: «Месяц застаўся да адлёту, і такі стан наступае, што ні да чога рукі. Відаць, перыядычна трэба праходзіць праз такі чысцец, каб пасля болей цаніць магчымасць распараджацца сабой, рабіць, што хочаш, хадзіць, куды хочаш, апранацца, як хочаш. Гэтае невялікае і дужа вялікае права пачынаеш цаніць, калі губляеш яго хоць на момант. Ніколі б з мяне не выйшаў вайсковец, які паступова ідзе ўгору па прыступках пагонаў, па паркету… дзе залатымі цвічкамі зоркі ўбітыя. і чым яны большыя, тым на душы святлее. Пра чыноўніка і казаць не даводзіцца» [11, с. 168].
Нягледзячы ні на што, літаратары з адказнасцю адносіліся да сваёй дыпламатычнай місіі. Добра характарызуюць іх падыход словы і. Шамякіна: «Я сапраўды трохі скептычна ставіўся да сваёй нечаканай дыпламатычнай дзейнасці. Які з мяне дыпламат! Але седзячы ў круглай зале пленарных пасяджэнняў, дзе сабраліся прадстаўнікі ўсіх народаў, белыя, жоўтыя, чорныя… я адчуў, наколькі гэта адказна – прадстаўляць на сусветным форуме свой народ, сваю рэспубліку» [23, с. 122].
Чытаючы разнастайныя прыватныя дакументы пісьменнікаў, варта памятаць: у іх прадстаўлены погляды і ацэнкі не прафесійных дыпламатаў, а людзей творчых. Магчыма, ім было цяжка адразу зразумець, што работа міжнародных арганізацый – вельмі складаны працэс, галоўнай мэтай якога з’яўляецца пошук кампрамісаў, і ён па сваім вызначэнні не можа быць хуткім.
У час работы на Генасамблеі перад пісьменнікамі ставілася задача – акрэсліваць каштоўнасці і прыцягваць увагу грамадства. А па выніках камандзіроўкі дэлегатам-літаратарам даводзілася пісаць своеасаблівую «творчую справаздачу». Вершы, апавяданні ці нарысы, прысвечаныя амерыканскай рэчаіснасці або працы Генеральнай Асамблеі ААН, можна знайсці ў творчым багажы большасці беларускіх майстроў слова, якія паўдзельнічалі ў рабоце сесіі.
Асобныя нізкі вершаў у сваіх паэтычных зборніках апублікавалі П. Глебка, П. Броўка, М. Танк, М. Лужанін, Г. Бураўкін, А. Вярцінскі, Я. Янішчыц, Р. Барадулін, В. Зуёнак і інш. А Пімен Панчанка, які працаваў на 13-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН, нават выдаў на гэту тэму некалькі асобных зборнікаў. Менш распаўсюджанай была практыка ўвасаблення ўражанняў ад назірання амерыканскай рэчаіснасці ў выглядзе мастацкіх празаічных твораў. Яркім
прыкладам сталі апавяданні М. Лынькова, аб’яднаныя ў выдадзены ў 1962 годзе зборнік «За акіянам».
*** Даследаванне ўдзелу літаратараў у знешнепалітычнай дзейнасці БССР і прыцягненне дакументаў асабістага паходжання для рэканструкцыі гісторыі беларускай дыпламатыі дазваляе, па-першае, зрабіць выснову, што ва ўмовах абмежаванай самастойнасці знешнепалітычнай дзейнасці БССР выкарыстоўваліся і неафіцыйныя механізмы яе ажыццяўлення, якія спрыялі павышэнню пазнавальнасці рэспублікі на міжнароднай арэне і ўмацаванню вядомасці беларускай культуры. Дзякуючы гэтаму знешнепалітычная дзейнасць Беларускай ССР ахоплівала больш сфер, чым было прадугледжана ў рамках афіцыйных мерапрыемстваў. Напрыклад, гэта давала магчымаць арганізоўваць кантакты з беларускімі мігрантамі ў ЗША ў гады халоднай вайны.
Па-другое, дакументы асабістага паходжання праліваюць святло на некаторыя эпізоды прыняцця знешнепалітычных рашэнняў агульнага характару і саму работу беларускай дэлегацыі. Станоўча ацэньваючы прафесіяналізм айчынных дыпламатаў, беларускія пісьменнікі, як сведчаць крыніцы, часам негатыўна ўспрымалі неабходнасць штучнай аднадушнасці савецкіх дэлегацый па ўсіх пытаннях знешняй палітыкі. Таксама яны выказвалі незадавальненне неабходнасцю выступаць на рускай мове на Днях беларускай культуры. Гэта дазваляе зрабіць выснову – беларускія літаратары, хоць і былі салідарныя з агульнай лініяй Масквы, дэманстравалі жаданне большай самастойнасці Беларускай ССР на міжнароднай арэне.
Па-трэцяе, крыніцы асабістага паходжання беларускіх дэлегатаў-пісьменнікаў даюць магчымасць ажывіць гісторыю айчыннай дыпламатыі для чытача і даследчыка. Дзённікавыя запісы і лісты змяшчаюць звесткі пра побыт дыпламатаў, іх распарадак дня, жарты і нефармальны бок стасункаў. У значнай частцы гэтых дакументаў ёсць таксама ацэнкі амерыканскага ладу жыцця, што дапамагае лепш зразумець і характар твораў, напісаных пасля вяртання са Злучаных Штатаў.
Вопыт сістэматычнага ўдзелу літаратараў у дзейнасці ААН сведчыць пра тое, што вялікі патэнцыял мае і афіцыйная, і неафіцыйная, няўрадавая дыпламатыя. Афіцыйны і неафіцыйны каналы міжнародных стасункаў павінны гарманічна дапаўняць адзін аднаго для больш паспяховага ажыццяўлення знешняй палітыкі. На наш погляд, гэта важны гістарычны ўрок для дыпламатаў сённяшняга дня.
Уальбоме прадстаўлены помнікі іканапісу Беларусі ХVі – пачатку ХХ стагоддзя са збору Музея старажытнабеларускай культуры Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі. Гэтыя творы з’яўляюцца спадчынай праваслаўнай, каталіцкай і ўніяцкай цэркваў. Асобную групу складаюць народныя абразы, якія размяшчаліся ў хатах на покуці і прызначаліся для дамашняй малітвы.
Увогуле, калекцыя іканапісу Музея старажытнабеларускай культуры дазваляе вывучаць розныя аспекты беларускага сакральнага жывапісу ХVі–ХХ стагоддзяў і раскрываць разнастайныя тэмы. На прыкладзе гэтых помнікаў можна прасачыць эвалюцыю стылістыкі іканапісу. Так, ёсць творы, у якіх бачны візантыйскія рысы, а ў іншых – акрэслены ўплыў рэнесансу, маньерызму, барока (такіх большасць), класіцызму.
Абразы калекцыі таксама дэманструюць мастацтва розных хрысціянскіх плыняў, якія існавалі на беларускіх землях у названы перыяд. Найбольшую групу помнікаў ХVіі – пачатку
ХХ стагоддзя складае мастацкая спадчына ўніяцкай царквы, якая ў перыяд свайго існавання мела сярод іншых канфесій найбольш прыходаў (храмаў) і вернікаў. Пры гэтым у зборах маюцца і праваслаўныя абразы таго часу, і каталіцкія алтарныя карціны. іканапіс ХіХ – пачатку ХХ стагоддзя прадстаўлены пераважна праваслаўнымі помнікамі.
Альбом складаецца з трох раздзелаў. У пачатку кожнага перад ілюстрацыйным блокам змешчана кароткая характарыстыка гістарычнага перыяду, акрэслены асноўныя тэндэнцыі і акалічнасці развіцця сакральнага мастацтва ў той час, пералічаны і прааналізаваны стылістычныя рысы і іканаграфічныя асаблівасці.
Аўтар выдання мела на мэце ўвесці ў навуковае карыстанне невядомыя іканапісныя помнікі, выявы якіх яшчэ не друкаваліся. Змешчаныя ў альбоме абразы да гэтага часу сапраўды былі недаступныя грамадскасці. Усяго прадстаўлена 280 помнікаў іканапісу. Для некаторых з іх пададзены асобныя здымкі цікавых фрагментаў.