Ода Нацыяналцы
Дзень беларускага пісьменства ў добрушы, векавы юбілей нацыянальнай бібліятэкі і дзень народнага адзінства: верасень прымусіў задумацца пра вечныя каштоўнасці
убудынку на рагу чырвонаармейскай і кірава, дзе цяпер савет рэспублікі, з 1962 года доўгі час размяшчалася дзяржаўная бібліятэка Бсср. яна насіла імя правадыра сусветнай рэвалюцыі і праз тое, што была ўлюбёным месцам студэнцкай і навуковай моладзі, заканамерна набыла іншую, нефармальную і амаль ласкавую назву – ленінка. прабавіць тут цэлы дзень з ранку да позняга вечара ў кампаніі з кніжкамі лічылася звыклай справай, асабліва для тых, хто жыў у інтэрнаце, дзе спакойна пачытаць ці нешта напісаць было праблематычна.
надзвычайны наплыў наведвальнікаў у ленінку здараўся падчас студэнцкіх сесій. памяць надзіва ярка малюе карцінку сярэдзіны 1980-х: у вялізнай агульнай зале да месца, дзе замаўляюць і выдаюць кнігі, чарга, а за масіўнымі шырокімі сталамі – незлічоная колькасць схіленых галоў. знайсці вольнае месца – амаль невырашальная праблема, але спосаб прыдумалі. пасылалі ганца – па чарзе, каб ніхто не крыўдзіўся. пакуль астатнія бачылі салодкія ранішнія сны, хтосьці адзін выпраўляўся ў ленінку і займаў стол для аднагрупнікаў. зрэшты, была яшчэ адна нагода не спяшацца. апоўдні адчынялася «цэкоўка» – сталовая, што месцілася побач з ленінкай, у тагачаснай гасцініцы «октябрьская» (цяпер тут прэзідэнт-гатэль). у адной зале абедала «наменклатура» – супрацоўнікі з суседніх будынкаў цк кпБ і цк камсамола. неяк з аднакурсніцай з цікавасці абсалютна вольна туды зайшлі і ніякіх праяў чагосьці наменклатурнага не заўважылі: спакойна паелі, падзякавалі за ветлівае абслугоўванне і адправіліся па сваіх справах. другая зала лічылася даступнай для ўсіх ахвотных. для вечна галодных, нераспешчаных студэнтаў гэта была раскоша: уражлівы выбар страў, танна, усё свежае і надзвычай смачнае! да таго ж як пан сядзіш за сталом з абрусам, і афіцыянтка на цялежцы падвозіць упадабаныя стравы. ніякія згрызоты сумлення, што амаль паўдня прайшло і даўно трэба быць у бібліятэцы, не дзейнічалі, безальтэрнатыўна перамагала жаданне прыгожа і смачна паесці. у «цэкоўцы» часам выпадала сустрэць папулярных на той час паэтаў і музыкантаў і, калі пашанцуе, нават пасядзець з імі за адным сталом. і гэта таксама нас, будучых журналістаў, неяк натхняла.
у ленінцы ўсё было прасцей. ачмурэлыя ад бясконцага чытання і пісання наведвальнікі здымалі стрэс у невялікім буфеце. тут можна было з’есці, калі паспееш, дэфіцытныя сасіскі, выпіць кубачак распушчальнай кавы ці шклянку гарбаты з булачкай альбо, калі з грашыма бедна, мінералкі «мінская-4». яшчэ замораныя навукай маладзёны бязбожна палілі. у прыбіральні, прынамсі, мужчынскай цыгарэтны дым заўсёды стаяў хоць сякеру вешай, і ніякія заўвагі і ўшчуванні на курцоў, паглыбленых у свае роздумы, не дзейнічалі.
нават па бытавых дробязях можна было зразумець: галоўнай бібліятэцы краіны цесна і нязручна, некамфортна. што казаць пра іншыя, значна больш істотныя праблемы з захаваннем фондаў, якія штогод узрасталі, урэшце, з якасцю абслугоўвання наведвальнікаў. прыязнасць і прафесіяналізм
бібліятэчных работнікаў, гэтых мілых дзяўчат і жанчын, не заўсёды дапамагалі своечасова знайсці ці атрымаць у чытальнай зале патрэбнае выданне. часам яны, стомленыя нараканнямі карыстальнікаў, маглі сказаць, што ім таксама няпроста і патрэбны ўжо новы, сучасны будынак, дзе будуць створаны неабходныя ўмовы і для кніг, і для людзей.
у 1992 годзе ленінку перайменавалі ў нацыянальную бібліятэку Беларусі, і яна працягвала працаваць у старых сценах. з новым статусам даўнія праблемы падаваліся яшчэ больш актуальнымі, але ў 1990-я праз дэфіцыт сродкаў да ўзвядзення новага будынка рукі не даходзілі. дакладна вядома адно: новы кіраўнік дзяржавы аляксандр лукашэнка заўсёды пра гэта памятаў і, як толькі з’явілася магчымасць пабудаваць не проста функцыянальнае памяшканне для нацыяналкі, а знакавы для Беларусі архітэктурны аб’ект, падпісаў адпаведны ўказ.
узвялі за вельмі сціслы для такога збудавання тэрмін – тры з паловай гады – па задумцы архітэктараў міхаіла вінаградава і віктара крамарэнкі, чый праект перамог яшчэ ва ўсесаюзным конкурсе. так патрабаваў прэзідэнт – не зацягваць будоўлю. у чэрвені 2006-га «беларускі дыямент» здалі ў эксплуатацыю з гарантыяй ажно на пяцьсот гадоў. не толькі знешне, а і паводле функцыянальных характарыстык ён быў шмат у чым наватарскім: фондасховішча над зямлёй, тэхналогіі спайдарнага шклення, сістэма тэлеліфтаў, якая дастаўляе са сховішча патрэбныя чытачам кнігі за 10–15 хвілін на 25 станцый, і шмат іншых прыемных «дробязей». сам жа будынак неўзабаве ўвайшоў у энцыклапедыі і сусветныя даведнікі па архітэктуры, архітэктурных і мастацкіх асаблівасцях.
Будавалі нацыяналку ўсёй краінай – бесперапынна, у любое надвор’е. праца ішла ў тры змены, у асобныя перыяды адначасова на будаўнічай пляцоўцы шчыравалі да трох тысяч рабочых і спецыялістаў. за станам спраў пільна сачыў прэзідэнт, пры неабходнасці «падштурхоўваў» фінансаванне дый, чаго граха таіць, некаторых падрадчыкаў. звычайныя людзі самі, без прынукі дасылалі грошы на будаўніцтва, удзельнічалі ў суботніках. цяпер, магчыма, некаторым цяжка зразумець прычыны народнага энтузіязму і яднання. гонар! разумееце, гонар – за сваю краіну і за народ, які не мерае ўласнае жыццё выключна чаркай-шкваркай, а дбае пра духоўнае і інтэлектуальнае развіццё, першакрыніцай якога смела можна лічыць кнігу. гэта патрыятычнае адчуванне добра ведаю, бо і сам
крышачку далучыўся да вялікай справы, памахаўшы колькі гадзін венікам на паверхах і пацягаўшы насілкі са смеццем на суботніку ў амаль гатовым будынку нацыяналкі. сёння нам, можа, не хапае якраз такога маштабнага праекта, каб усёй краінай, разам узяцца за яго і зноў адчуць сябе адзінай вялікай сям’ёй.
у фондах галоўнай бібліятэкі краіны больш як 9 млн экзэмпляраў, і праца па збіранні каштоўнага кніжнага скарбу працягваецца. шмат робіцца для папулярызацыі кнігі, праводзіцца мноства выстаў і творчых сустрэч. яшчэ адна вялікая місія нацыяналкі – вяртанне духоўных набыткаў нашага народа. старажытныя кнігі і рукапісы, выданні з аўтографамі знакамітых дзеячаў – бясцэннае багацце, што захоўваецца тут.
дзякуй, нацыяналка, за веды і светлыя імгненні студэнцкага юнацтва, за жыццёвыя ўрокі і непераадольнае жаданне насалоджвацца бязмежным светам кнігі!
«Душу адвяла»
– Божанька паглядзеў, куды і чаго людзі едуць, дык даў добрае надвор’е, – неяк надта адмыслова паздароўкаўся са мной зухаваты дзядзька на цэнтральнай вуліцы добруша, куды ў першыя вераснёўскія выхадныя з’ехаліся на дзень беларускага пісьменства госці з усяе краіны.
гэта адно з першых свят суверэннай Беларусі, што адзначаецца на дзяржаўным узроўні. за многія гады яно стала звыклай старонкай нацыянальнага календара, і цяпер цяжка ўявіць пачатак восені без атмасферы адухоўленасці і натхнення, якую стварае дзень беларускага пісьменства. Ён зноў вяртае нас да вытокаў і разумення, хто мы і адкуль, вучыць шанаваць продкаў і гісторыю сваёй краіны, любіць роднае слова. і робіць гэта далікатна і ненавязліва, удала спалучаючы катэгорыі высокага сэнсу з непазбежнай святочнай весялосцю і забавамі.
вось і добруш, аблашчаны сонечнымі вераснёўскімі промнямі, пасвяжэлы, радасны і шчаслівы, два дні літаральна патанаў у непараўнальнай ні з чым святочнай атмасферы дня беларускага пісьменства. няма сэнсу пераказваць усё тое, што там адбывалася: хто сачыў за падзеямі ў смі і сацсетках,
ведае. але пабываць у добрушы ў гэтыя дні варта было. і, відаць, не толькі я так меркаваў – у брэндзіраваныя адмыслова да свята электрычкі гомель – добруш было не ўбіцца што сюды, што ў зваротным напрамку.
на бульвары прэсы заўважна выдзяляўся прэзентацыйны модуль Белта. прадстаўнічая творчая каманда прывезла ў добруш не толькі кнігі, часопісы «Беларуская думка» і «экономика Беларуси», газету «7 дней», якія выдае інфармацыйнае агенцтва. на набярэжнай іпуці працавала фотавыстава «судьбы, сложенные в треугольник». на белтаўскай пляцоўцы са сваімі прыхільнікамі сустрэліся заслужаная артыстка Беларусі алёна ланская і пісьменнік віктар шніп. а ўдзельнікі рыцарскага клуба з рэчыцы вучылі гасцей свята страляць са старажытнай зброі, той, якой карысталіся нашы продкі. словам, творчы ўнёсак Белта важка
і арганічна ўліўся ў агульную атмасферу свята, што адзначылі шматлікія наведвальнікі нашага прэзентацыйнага модуля і члены арганізацыйнага камітэта дня беларускага пісьменства.
у чым усё ж такі прыцягальная сіла гэтага свята, чаму яно так цікавіць і захапляе людзей? лепей спытаць у іх саміх, скажаце? магчыма. і ўсё ж мяркую, прычына ў тым, што яно непарыўна звязана са шматвекавой гісторыяй нашай Беларусі і лёсамі славутых землякоў, якія жылі і змагаліся за яе незалежнасць і росквіт. у ім сканцэнтравана, мне падаецца, сутнасць пераемнасці пакаленняў, што стваралі велізарную духоўную і культурную спадчыну, якой мы ганарымся, дбайна беражом яе і развіваем.
падчас дня беларускага пісьменства ў добрушы адкрылі помнік славутаму земляку, народнаму пісьменніку Беларусі івану шамякіну. Бронзавую скульптуру ўстанавілі ў цэнтры, на праспекце міру. «на творах шамякіна выраслі цэлыя пакаленні беларусаў. яго творчасць – гэта гімн чалавеку працы, чалавеку-стваральніку», – сказаў на ўрачыстай цырымоніі старшыня добрушскага райвыканкама аляксандр матарас. варта адзначыць, што станоўчых герояў сваіх твораў, людзей высокіх ідэалаў, класік знаходзіў не толькі ў сучасным жыцці, а і ў мінулым: раманы «зеніт» і «слаўся, марыя!».
сёлета, у год гістарычнай памяці, дзень беларускага пісьменства набыў асаблівы сэнс. таму надзвычай сімвалічнай падалася падзея, што адбылася ў першы дзень свята: да ўсіх ваенных мемарыялаў і помнікаў у раёне адначасова ўсклалі кветкі, ушанавалі памяць загінулых у барацьбе з ворагам і ахвяр вайны. так, менавіта гістарычная памяць знітоўвае ў адзінае, непахіснае для нашага народа разуменне ўсё тое, што дае нам сілы жыць і ствараць дзеля роднай зямлі. гэтая повязь часу яднае нас, адкрываючы шлях у светлую будучыню Беларусі, якую мы будуем разам.
– вы, мабыць, з добруша, са свята? – заўсміхалася жанчына, што сядзела побач у цягніку гомель – мінск.
– а вы што, экстрасэнс?
– дык і я ж такую выйграла ў віктарыне, – яна кінула позірк на аўдыякнігу з раманам уладзіміра караткевіча, якую я паклаў на столік. – харошае
свята, патрэбнае! душу адвяла…
Замест P.S.
другі раз сёлета Беларусь адзначыла дзень народнага адзінства, лічы, трэцяе па значнасці дзяржаўнае свята пасля дня незалежнасці і дня перамогі. яно прайшло заўважна, маштабна, з мноствам грамадскіх акцый і ініцыятыў. гэта найлепшае сведчанне таго, што свята паступова становіцца сапраўды народным. і, на мой погляд, стала значна менш тых, хто не разумее, што гэта за дзень у гісторыі нашай краіны. надзвычай добра! Бо сорам не ведаць, што падзеі 17 верасня 1939 года шмат у чым вызначылі лёс нашага народа і далі важны гістарычны ўрок: трэба трымацца разам, каб пераадольваць усе нягоды, складанасці і жыць, як хочам, на сваёй зямлі.
вечныя каштоўнасці, яны таму і вечныя, што ідуць з глыбінь стагоддзяў, з нашай памяці. сёлетні верасень даў нам шмат падстаў падумаць і паразважаць над гэтым.
Ігар ГАНЧАРУК