Нацыянальныя культурныя коды

праблема вызначэння паняцця «культурны код» надзвычай актуальная. пра што сведчыць увага да гэтага пытання ў даследаваннях у галіне мовазнаўства, семіётыкі, філасофіі, сацыялогіі, этналогіі і фалькларыстыкі, літаратуразнаўства і інш.

у гуманітарным дыскурсе існуе некалькі падыходаў да разумення паняцця «культурны код». па-першае, гэта сістэма знакаў, сімвалаў, характэрная для пэўнай культуры, скіраваная на яе ідэнтыфікацыю і выкарыстанне носьбітамі гэтай культуры (семіятычны падыход). па-другое, правілы і спосабы рэпрэзентацыі пэўных сэнсаў, захаваных у культурным асяродку пэўнай групы соцыуму, на ўзроўні камунікатыўных актаў (камунікатыўны падыход). па-трэцяе, сукупнасць уяўленняў, ведаў, якія характарызуюць этнічныя асаблівасці, падкрэсліваюць нацыянальную ідэнтычнасць, каштоўнасныя арыенціры, ментальныя ўстаноўкі грамадства (сацыялагічны падыход). адно з вядомых вызначэнняў паняцця «культурны код» належыць в. красных: гэта «сетка», якую культура «накідвае» на навакольны свет, «вычляняе, катэгарызуе, структуруе і ацэньвае яго» [1, с. 5].

на макраэканамічным узроўні культурныя коды дазваляюць трапна пабудаваць камунікацыю паміж рэгіёнамі, дзяржавамі. у такім кірунку вядомым даследаваннем з’яўляецца работа клода рапая «культурны код. як мы жывём, што купляем і чаму», дзе аўтар прыводзіць свае высновы на гэты конт: культурны код Францыі – ідэя, культурны код англіі – клас, культурны код германіі – парадак, культурны код канады – захаванне і г. д.

маркетолагі, паліттэхнолагі, спецыялісты па рэкламе, эксперты ў галіне судовай лінгвістычнай экспертызы выкарыстоўваюць коды ў тэксце дзеля больш эфектыўнага ўздзеяння на мэтавую аўдыторыю

і прасоўвання пэўных інтарэсаў з дапамогай такога кшталту тэкстаў. напрыклад, у рэкламнай камунікацыі важным з’яўляецца давядзенне ад адрасанта да адрасата падчас камунікатыўнага працэсу пэўнага «мэсэджу» (паведамлення) з дапамогай кода. правільна падабраны культурны код з’яўляецца гарантам эфектыўнасці рэкламы. паводле к. рапая, пры правядзенні рэкламных кампаній былі разгледжаны наступныя падыходы: код здароўя – рух, код грошай – доказ, код прыгажосці – выратаванне мужчыны, код работы – выраз «хто ты такі» і інш. выкарыстанне такіх кодаў пры правядзенні мерапрыемстваў па пазіцыянаванні брэндаў скіравана на атрыманне пэўнага эфекту: прыняцця рашэння карыстальнікам па набыцці тавару, паслугі. напрыклад, у дачыненні да касметычнай прадукцыі, дзе кодам прыгажосці выступае тэзіс «выратаванне мужчыны», выкарыстоўваюцца рэкламныя слоганы, скіраваныя на ўзаемаадносіны паміж мужчынам і жанчынай: «захапляльнае мастацтва спакушэння!», «усё ў захапленні ад цябе», «закахай у сябе», «зачароўвай сваім поглядам» і інш. вызначэнне культурных кодаў дазваляе граматна пабудаваць камунікатыўную стратэгію на розных узроўнях. культурныя коды мэтазгодна ўлічваць у эканоміцы паводзін, на што звярнуў увагу дэкан эканамічнага факультэта мду імя м. ламаносава а. аўзан у кнізе «культурные коды в экономике: как ценности влияют на конкуренцию, демократию и благосостояние народа» (2022) [2].

у «праграме сацыяльна-эканамічнага развіцця рэспублікі беларусь на 2021–2025 гады» назвы рубрык ключавых прыярытэтаў развіцця краіны рэпрэзентуюць культурныя коды росквіту, дабрабыту, яднання – «моцныя рэгіёны», «інтэлектуальная краіна», «дзяржава-партнёр», «шчаслівая сям’я». у міжнароднай практыцы ў дзяржаўных стратэгічных дакументах тэрмін «культурны код» выкарыстаны ў «стратэгіі дзяржаўнай нацыянальнай палітыкі расійскай Федэрацыі на перыяд да 2025 года», а таксама ў нацыянальнай стратэгіі «казахстан-2050»: «традыцыі і культура – гэта генетычны код нацыі <…> мы не павінны забываць, што адэкватны адказ выклікам часу мы зможам даць толькі пры ўмове захавання нашага культурнага кода, мовы, духоўнасці, традыцый, каштоўнасцей. <…> калі нацыя губляе свой культурны код, тады губляе сябе і сама нацыя» [3]. культурны код разглядаецца як стрыжань, які адлюстроўвае нацыянальнае адзінства. Фактычна пачаўся новы этап спасціжэння сутнасці і ролі культурных кодаў у дачыненні да фарміравання дзяржаўнай палітыкі.

вынікі асэнсавання навукоўцамі культурных кодаў, якія функцыянуюць у свядомасці прадстаўнікоў пэўнай нацыі, могуць стаць падмуркам для фарміравання нацыянальнай ідэі. напрыклад, адзін з шырока