Лёсаў настаўніцкіх скарбонка
Музеяў зараз шмат самых розных. Мяне асабіста найбольш цікавяць ваенныя, напрыклад, як музей бітвы за Днепр у Лоеве, дзе сабраны матэрыялы пра ўдзельнікаў Вялікай Айчыннай, важнейшыя аперацыі. Ды вось днямі ў гэтым райцэнтры перажыла шмат яркіх уражанняў
Ма-ма мы-ла ра-му
Збіральніца і захавальніца яго фондаў, старшыня раённага савета ветэранаў педагагічнай працы Надзея Давыдзенка дала мне пагартаць “Букварь” 1960 года выдання. І столькі адразу згадак дзяцінства абрынулася на мяне ад аднаго толькі незабыўнага радка: “ма-ма мы-ла ра-му”, з якім мы, тагачасныя дзеці, уваходзілі ў свет чытання. З якім стараннем пісалі, выконваючы заданні настаўнікаў! Чарнільніца, простая ручка з металічным пяром — незабыўныя атрыбуты майго першага класа. А школьная форма! Сукеначка, пашытая з просценькай карычневай тканіны, белы каўнерык і такія ж манжэцікі. Такая форма была ўведзена яшчэ ў 1949 годзе...
Надзея Адамаўна правяла экскурсію па трох невялікіх залах. Аказваецца, да 1863 года ў пасёлку не было ніводнай школы. І толькі ў верасні 1863-га адкрылі першае народнае вучылішча, дзе займаліся 82 дзіцяці, пераважна хлопчыкі.
Затое напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Лоеве і раёне былі 54 школы, вучылася 8440 дзяцей. І гэта найвялікшая лічба за ўвесь час! Цікава знаёміцца з альбомамі — летапісамі школьнага жыцця, які стваралі дзеці і настаўнікі Суткоўскай, Крупейскай, Каўпенскай, Сяўкоўскай і іншых школ. Старанна прывучалі дзяцей у пасляваенны час да працы на доследных участках, у майстэрнях. Многія далучаліся да пчалярскай справы, гадавалі трусоў. Глядзіш на чорна-белыя здымкі ў альбомах — і абуджаецца ў сэрцы святло таго разумнага, добрага, вечнага, што падаравалі нашы настаўнікі. Бясконцая ім удзячнасць!
Што і казаць, цудоўная задумка з такімі музеямі. Прыгадалася гутарка з начальнікам аддзела адукацыі Лоеўскага райвыканкама Аксанай Юкоўскай, якая падкрэсліла: “Наша задача — пакінуць памяць пра кожнага настаўніка”. Зараз на Лоеўшчыне працуюць 373 педагогі. У новы навучальны год сёлета ступяць яшчэ 24 — выпускнікі ГДУ імя Ф. Скарыны, Мазырскага педагагічнага ўніверсітэта імя І. Шамякіна, педкаледжаў Лоева, Рэчыцы і Гомеля. Таму музей для маладых — скарбонка вопыту. Кажу пра гэта Надзеі Адамаўне.
— Менавіта з такой мэтай мы з Вольгай Іванаўнай Брахун і стваралі яго пры раённым аддзеле адукацыі, — дзеліцца суразмоўца. — Мая напарніца таксама вядомы ў раёне педагог, выдатнік народнай адукацыі, працавала апошнім часам загадчыцай метадычнага кабінета. Лёс кожнага настаўніка мог бы стаць сюжэтам асобнай кнігі. Адна з залаў музея так і называецца “Учитель... Перед именем твоим...”
Уяўляеце, у 30-я гады мінулага стагоддзя на Лоеўшчыне пачынала працаваць Таццяна Гурэвіч, дэлегат 1-га Усесаюзнага з’езду настаўнікаў. Яна сустракалася з Надзеяй Крупскай, падтрымлівала з ёй стасункі. Таццяна Абрамаўна была маці 7 дзяцей. У Вялікую Айчынную знаходзілася з імі ў эвакуацыі ў Чувашыі. У пасляваенны час працавала ў райкаме партыі, узначальвала раённы камітэт жанчын. І многім землякам дапамагла знайсці раскіданых вайной па свеце родных. Дарэчы, яе дачка Ніна Шасцёра — выдатнік народнай адукацыі, выкладала біялогію.
Настаўнікам пачатковых класаў працаваў да Вялікай Айчыннай у Бывальках Сцяпан Кукса. Прайшоў вайну, вызваляў Убалаць, Крукавічы, Радкоў, Азарычы і іншыя населеныя пункты Беларусі. У пасляваенны час быў намеснікам дырэктара дзіцячага дома ў Лоеве, настаўнічаў і ў школе райцэнтра. А яго ўдзячныя вучні і сёння згадваюць самую вышэйшую пахвалу свайго настаўніка: “Ну, брат ты мой!”
Медалём “За адвагу” адзначана мужнасць лаяўчанкі Ірыны Мельнік, былой карпаўскай настаўніцы, партызанкі атрада “За Радзіму”, якая хадзіла ў разведку, удзельнічала ў разгроме варожых гарнізонаў. У 1943-м карнікі расстралялі ўсю яе сям’ю — 8 чалавек. Перажыўшы такое гора, не страціла сябе. Ірына Іванаўна выгадавала дваіх дзяцей, працавала настаўніцай у Лоеве да выхаду на пенсію. С налета взяли хуторок… В час передышки после боя Он расстелил шинель и лег, И глянул в небо голубое. И где-то в недрах высоты На самом донышке зенита Он вдруг увидел лик жены И понял, что она убита…
Гэта радкі з верша жыхара вёскі Дзяражычы Афанасія Шклярава, прысвечаныя памяці настаўніцы Клаўдзіі Іосіфаўны Канаплёвай-Сурабка, якую ў 1942-м расстралялі за сувязь з партызанамі. Твор яе вучня цяпер змешчаны ў музеі. І сам Афанасій Гаўрылавіч, пенсіянер са стажам, які ўласнаручна выбіў на стэле ў вёсцы Глушэц прозвішчы герояў фарсіравання Дняпра, ці не прыклад таго, якіх патрыётаў рыхтавалі сабе на змену тагачасныя настаўнікі.
Лёсы, лёсы... Я доўга не магла адвесці вачэй ад фотаздымка прыгажуні з косамі, якая трымае на руках хлопчыка. Надзея Адамаўна расказала: “Хлопчык гэты ўжо вырас даўно. Анатоль Паўлавіч Крывянкоў. Настаўнікам працаваў у Гомелі. Цяпер на пенсіі, прыязджае ў Лоеў у дом сваёй цёці, якая выгадавала яго. Маці ж, Яўгенію Мельнік, такую маладзенькую настаўніцу, у 1943-м акупанты расстралялі за сувязь з партызанамі...”
Юбілярка
— А вы ж таксама дзіця вайны? — цікаўлюся ў Надзеі Адамаўны. Аказваецца, 22 ліпеня ў яе юбілей — 70-годдзе. А нарадзілася будучая настаўніца пачатковых класаў у Акцябрскім, у эпіцэнтры партызанскага руху.
— Матуля мая была фельдшаркай. Яны з бацькам дапамагалі партызанам. Тата рана памёр. У пасляваенны час наша хата стаяла насупраць школы. Настаўнікі,
Анекдот ад Надзеі Давыдзенка: Сустракаюцца дзве пенсіянеркі са стажам.
Адна цікавіцца ў другой: — Скажы, калі ласка, як мяне завуць? — А табе гэта тэрмінова трэба? — рэагуе другая.
ведама, тады галадалі, бабуля і дзядуля іх падтрымлівалі нейкім харчам. Дзядуля павёў мяне ў школу раней часу. Помніцца яшчэ, што ў нас на кватэры жыла настаўніца са Смаленска. І яна развучыла са мной такія радкі: “Бей, барабан, бей, левой, левой, шире шагай!”
— У 1960-м атрымала атэстат і толькі пра школу марыла. Дырэктар школы запрасіў мяне папрацаваць старэйшай піянерважатай. Праз год паступіла ў Гомельскі педінстытут на завочнае, на факультэт методыкі і педагогікі пачатковай адукацыі. Праўда, хацела выкладаць гісторыю, але на той час у гэтай ВНУ не было такога факультэта. Потым — замужжа. Гаспадар мой з Зашчоб’я родам, быў заатэхнікам. Скончыў ён сельгасакадэмію, перавялі ў саўгас “Краснаслабодскі”, а праз год — у Заазер’і ўзначаліў гаспадарку.
А калі мужа накіравалі ў 1972 годзе галоўным заатэхнікам у Лоеўскае ўпраўленне сельскай гаспадаркі, Надзея Адамаўна працавала інспектарам аддзела адукацыі. У 1978-м напаткала гора: муж памёр, пакінуўшы яе адну з двума дзецьмі далёка ад родных месцаў, дзе не было ні падтрымкі родных, ні блізкіх сяброў. Дачка Аксана тады хадзіла ў другі клас, сынок Юра — у сёмы. Згадваючы гэты перыяд, Надзея Адамаўна крадком выцірае слязіну.
— Цяжка было, бо работа была звязана з выездамі на раён. Так што дзеці, можна сказаць, змалку прывучаліся да самастойнасці, — дзеліцца юбілярка. — Потым я пайшла працаваць настаўніцай у школу, цяпер гэта гімназія. Доўгі час была тут намеснікам дырэктара па выхаваўчай рабоце, да выхаду на пенсію.
Надзея Адамаўна — шчаслівая маці, бо дачка Аксана Юкоўская працягвае педагагічную справу, яна загадчык аддзела адукацыі Лоеўскага райвыканкама, выдатнік народнай адукацыі. У 1997-м была пераможцай раённага і абласнога конкурсаў “Настаўнік года”, лаўрэатам рэспубліканскага конкурсу “Крыштальны журавель”. Зараз дачка Аксаны Аркадзьеўны — Юлія — ступіла на настаўніцкую сцяжыну ў гомельскай СШ № 72. Вось так пішацца жыццёвы лёс педагагічнай дынастыі Давыдзенка-Юкоўскіх.
Верыцца, што задума занатаваць у музейных дакументах і экспанатах лёс кожнага настаўніка Лоеўшчыны здзейсніцца, бо работа вядзецца тут вельмі шчырая. Надзея Адамаўна як старшыня ветэранскай арганізацыі педагогаў раёна (іх 180) ведае кожнага. Стараецца разам са сваёй калегай па музейнай справе Вольгай Брахун сабраць успаміны, экспанаты і дакументы. Працуюць яны ў музеі на грамадскіх пачатках, але па закліку сэрца.
Надзея Давыдзенка часта сустракаецца з ветэранам педагагічнай працы, выдатнікам адукацыі, кавалерам ордэна “Знак Пашаны” Аленай Цімафееўнай Пінчук, былой настаўніцай рускай мовы і літаратуры. Яна прадставіла ў музей шэраг выключных экспанатаў. “Слухаць яе можна гадзінамі, гэта настаўнік ад Бога”, — дзеліцца мая суразмоўца.
Аптымістка па натуры, Надзея Давыдзенка з гумарам згадала свой першы дзень на пенсіі:
— Думаю, куды ж сябе дзець? 1 верасня запрасілі на школьную лінейку. Пайшла, да абеда час мінуў. Потым згадала параду адной сяброўкі: “На кірмаш схадзі, па магазінах прагуляйся”. Іду па Лоеве, а тут усё знаёмыя сустракаюцца са мной, дзяцей жа многіх вучыла. І кожны распытвае прыкладна так: “Што здарылася, Надзея Адамаўна?” А я здзіўлена тое ж самае перапытваю, ніяк не даходзіць да мяне.
“А чаго вы па вуліцы ходзіце?” — цікавяцца. І я разумею, што ў рабочы час гуляю па вуліцы. Нязвыкла людзям бачыць мяне не ў школе.
З юбілеем, Надзея Адамаўна! А яшчэ з не менш радаснай падзеяй — з’яўленнем праўнучкі Дашы. Хто ведае, можа яна прадоўжыць ваш настаўніцкі летапіс.