Беларусы з Сібіры наведалі землякоў у Буда-Кашалёўскім раёне
Жыццё чалавека нагадвае доўгую дарогу: у адных пралягае па роўным асфальце, у іншых — па ямах і перавалах. Мы раскажам гісторыю, не падобную на астатнія, — пра беларусаў, якія праклалі свой шлях у бязмежных лясах Сібіры. У глыбіню душы
Іх звалі самаходамі
З 1896 па 1909 год у Сібір адправіліся каля паўмільёна беларусаў. Па ўсёй краіне прадстаўнікі зямельных камітэтаў агітавалі да перасялення. Умовы былі прывабныя: на новых месцах сяляне не абкладаліся падаткамі, на дарогу i ўладкаванне гаспадаркі дзяржава вылучала грошы. Але галоўным было тое, што людзі атрымлівалі столькі зямлі, колькі маглі апрацаваць.
У вёсках пачало стварацца грамадства “хадакоў” — людзей, якія адпраўляліся ў “разведку” на прапанаваныя тэрыторыі. Продак сям’і Мельнікавых Еўдакім Рыгоравіч быў у ліку трох “хадакоў” (двое астатніх — браты Крупнікавы), якія адправіліся ад вяскоўцаў Рагіні. Ім трэба было наведаць Сібір, Прыволжа і бераг Чорнага мора. Прывабiў Татарскі павет Табольскай губерні — лясамі, рэкамі, колькасцю свабоднай зямлі. Край быў падобны на родныя мясціны.
У 1897 годзе адбыўся першы арганізаваны пераход, тэрыторыю цяперашніх Бушаўкі, Рагіні, Антонаўкі і іншых паселішчаў Буда-Кашалёўскага раёна пакінулі каля 27 сямей, сярод іх Зубаравы, Суздалевы, Чарняковы, Паўлючэнкавы, Паўлючковы. На тэрыторыі сучаснага Вікулаўскага раёна Цюменскай вобласці Расіі існуюць вёскі Ермакі, Асінаўка і Ялуўка, заснаваныя нашымі землякамi. А за беларусамі ў Сібіры замацавалася назва “самаходы”.
“Вяртанне”
Пры сумеснай дапамозе згуртавання беларусаў свету “Бацькаўшчына”, БудаКашалёўскага райвыканкама, Рагінскага сельскага Савета, адміністрацыі і Цэнтра культуры і вольнага часу Вікулаўскага раёна быў рэалізаваны праект “Вяртанне”.
У мінулыя выхадныя ў Рагінь прыбыла дэлегацыя з 14 чалавек у складзе начальніка адміністрацыі Ермакоўскага сельскага паселішча Святланы Ажгібесавай i народнафальклорнага калектыву “Россияночка” пад кіраўніцтвам Надзеі Вычужанінай.
Госцi наведалi музей славы Рагінскай сярэдняй школы, куды беларускія сібіракі перадалі ўнікальныя матэрыялы пра першых перасяленцаў з Ермакоўскага краязнаўчага музея, і Рагінскі цэнтр народнай творчасці. Заехалі на могілкі ў Рагінь і Бушaўку з надзеяй знайсці месца пахавання родных — у гэтым дапамагла старшыня раённага Савета дэпутатаў Алена Алексіна. Таксама адбылася экскурсія па Бушаўскаму дзіцячаму саду — сярэдняй школе, мясцовай ферме, карціннай галерэі імя Я. Я. Маісеенкі і Чабатовіцкаму цэнтру народнай творчасці. Увечары ансамбль “Россияночка” зладзіў у райцэнтры канцэрт “У песень — родная душа”.
Дэлегацыя ўдзельнічала ў набажэнстве каля храма свяціцеля Мікалая Цудатворца ў Рагіні і заклала зямлю з Ермакоў. Затым адбыўся дзень вёскі: абрады і творчыя нумары прадэманстравалі i мясцовыя калектывы, і госці. Скончыўся дзень дэгустацыяй самаробнага піва, рэцэпт якога захавалі сібірскія самаходы.
Алена Новікава прыехала, каб аддаць даніну памяці зямлі, якая адпусціла сваіх сыноў і дачок у 1897 годзе шукаць лепшай долі. У архівах Табольска і Цюмені знайшла імёны прадзедаў-перасяленцаў Харытона Мельнікава і Ісаака Новікава.
— Мая бабуля, Ганна Харытонаўна, Беларусі не памятала, пры пераездзе ёй было толькі два гады. Але сумавала па роднай зямлі і марыла пабываць там. Я абяцала, што прывязу на яе магілку ў Ермаках гэтую жменю зямлі, — сказала Алена Новікава.
У Святланы Ажгібесавай гісторыя падобная: прадзеда прывезлі ў Сібір у трохгадовым узросце, карані звязаны з Палашкінымі і Суздалевымі з Бушаўкі. Як распавёў адзін з самых маладых нашчадкаў Мікалай Вараб’ёў, яго продкі працавалі ў Рагіні на млыне. Таму перш за ўсё пасля перасялення ў Сібір яны пабудавалі млын i там, каб забяспечваць мукой самаходаў.
— Уклад жыцця, які прывезлі продкі, існуе да гэтага часу. Знаходжанне ў Рагіні ў гэтым пераканала. Будынкі і асабістыя падворкі, нават свята вёскі нагадваюць нашы Ермакі, — кажа Мікалай.
Аб захаваных традыцыях паведала і Надзея Вычужаніна. Аказалася, абрад пераносу свечкі ў сібіракоў падобны з нашым: яе таксама кожны год пераносяць з хаты ў хату, усцілаючы шлях саломай.
— У Ермаках нават вуліцы насілі назвы Бушаўка і Рагінь, — адзначае кіраўнік ансамбля “Россияночка”, — а бабулі і дзядулі ў Вікулаўскім раёне i цяпер гавораць з беларускім дыялектам: словы “як”, “чаго”, “куды” ўсё яшчэ гучаць з іх вуснаў.
Рыса аднолькавасці
Яшчэ адной рысай аднолькавасці Ермакоў і Рагіні з’яўляецца храм, які і там насіў назву свяціцеля Мікалая. Да гэтага (у ХХ стагоддзі) абедзве святыні былі знішчаны. У Ермаках храм спасцігла трагедыя ў маі 1937 года. Менавіта тады ў вокны паляцелі камяні і пачаўся пагром. Разбуралі іканастас, тапталі нагамі абразы, скідвалі ў яр, спальвалі. Камусьці з прыхаджан удалося схаваць адзін з іх (таму свечку і пераносяць кожны год). У 1956 годзе паўразбураную царкву пераабсталявалі пад сельскі клуб, а сёння яе зусім няма. Але кажуць, што месца, дзе ён стаяў, травой не зарастае.
У Рагіні царква была разбурана ў 1929 годзе. Сёння на яе месцы будуецца новы храм. Знайшоўся чалавек, неабыякавы да гісторыі сваёй малой радзімы, і храм атрымае імя свяціцеля Мікалая. А лес на будаўніцтва ён прывёз, дарэчы, з Сібіры.
Ад суму да радасці
Тры дні я суправаджаў дэлегацыю, і госці станавіліся ўсё бліжэйшымі. Перастаў здзіўляцца падабенству побыту, дыялекту і інтарэсам. Зразумеў: яны такія ж нашчадкі тых беларусаў, што любяць працу, самабытнасць, паважаюць карані. Не здзіўляўся і колькасці тых людзей, якія пыталіся пра сваякоў у Сібіры (нават у маёй сям’і знайшоўся падобны выпадак). Сумна, што такія ж беларусы, як і мы з вамі, жывуць так далёка ад радзімы. Неверагодна адно: нават там у дзікіх умовах 120 гадоў назад яны не толькі выхавалі новае пакаленне, але і збераглі традыцыі. А гэта ўжо нагода для радасці. Народны вакальны ансамбль “Дабралецце” навазыбкаўскага Гарадскога Палаца культуры парадаваў сваёй творчасцю жыхароў аграгарадка Ігаўка. Расійскія артысты выступілі перад вяскоўцамі з музычнай праграмай, аснову якой складалі рускія народныя песні. За сэрца краналі і пранікнёныя радкі дэкламатараў. Апагеем выступлення стала музычная кампазіцыя “Русь”, якую госці прысвяцілі дружбе славянскіх народаў. У гэты ж дзень дабрушане нанеслі сустрэчны культурны візіт у прыгранічны рабочы пасёлак Вышкаў Злынкаўскага раёна. Сваё выканаўчае майстэрства паказалі расіянам удзельнікі творчага “экспрэса” — салісты Церахоўскага гарадскога дома культуры, загадчык аўтаклуба раённага Палаца культуры Васіль Жураўлёў і артысты гарадскога ДК “Меліяратар” Дар’я Мядзведзева і Аліна Мамедава.
Мікалай ЖДАНОВІЧ