І выспелы ранет быў залацей зары...

“Прысутнасць” твораў нашага земляка, — кніга паэтычных лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь Міколы Мятліцкага, выдадзеная пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь, — з’ява ў літаратурным жыцці.

Прыемна, што ў год 500-годдзя беларускага кнігадрукавання мы атрымалі том выдатнай паэзіі, якая можа быць цудоўным компасам для творчай моладзі, што толькітолькі рашаецца накіраваць свае спробы ў рэдакцыі і выдавецтвы.

Мікола Мятліцкі звяртаецца да знакавых імёнаў беларускай літаратуры і прысвячае вершы класікам, пісьменнікам, якія сваёй паэзіяй і прозай, грамадскай дзейнасцю, чалавечай сутнасцю паўплывалі і на ягоную творчасць і станаўленне як асобы. Сярод такіх імёнаў Купала, Багушэвіч, Мележ, Танк, Панчанка, Вялюгін, Гамзатаў, Чаргінец, Лойка... І гэта далёка не ўвесь пералік. Верш-прысвячэнне Івану Шамякіну, у якім зарыфмаваны назвы твораў народнага пісьменніка Беларусі, не патуга Мятліцкага зарыгінальнічаць. Праз гэтыя назвы паэт праводзіць праўду сённяшняга жыцця, хлёстка піша пра рэальнасць: Іван Пятровіч, а на далоні Не сэрца — злітачак залаты, Бо за нажывай штодня ў пагоні Жывуць найноўшыя ўсе браты. Іван Пятровіч, іх душы — сажа, Апроч чарнечы — нічога больш. Ніхто з іх, сквапных, ужо не скажа Усім збалелым — вазьму твой боль.

Кранае верш “Дзень пісьменства”, прысвечаны святу, якое ладзілася ў Хойніках: Я любаваўся табою, край мой, Ты выцер слёзы бяды-навалы. Вясёла, светла, парыўна, грайна Душа палеская шчыравала. Паэт прысвячае верш і Мазыру, прызнаецца: “дзе б я ні быў, з якой глядзеў арбіты, — не грэюць так чужыя гарады”, “па вулачках тваіх калісьці Мележ любіў падоўгу ў роздуме хадзіць”.

Кніга Міколы Мятліцкага ўтрымлівае каардынаты, дарагія сэрцу кожнага беларуса. Шэраг вершаў вяртае ў мінулае роднай краіны, у перажытае народам. Паэт хоча паспець сказаць удзячнае слова ўсім, пакуль ён тут, на зямлі. У яго сэрцы баліць Хатынь, жыве вечнай тугой родная вёска Бабчын, хваляванне за яе будучыню. Творы пра Бабчын вынашаныя ў сэрцы і гучаць у адной танальнасці з кнігай “Палескі смутак”. Паэт зноў і зноў вяртаецца да сваіх вытокаў. Вельмі прачула, на адным дыханні, напісаны вершы, прысвечаныя памяці дзеда Рыгора па мацярынскай лініі: “Прыходжу ў сад стары...”, “Дзеда майго Ерапланам звалі”, “Мой дзед Рыгор ляжыць пад Сталінградам”.

Зварот да ваеннай тэмы праз лёсы канкрэтных жыхароў вёскі, праз яе генетычную памяць робіць гэтыя творы дакументальным сведчаннем перажытага бабчынцамі. Як балада ўспрымаюцца наступныя радкі: “Да гэтае дзічкі ў малыя гады і я падступацца баяўся заўжды. Яна сярод поля паблізу сяла то ў жыце, то ў бульбе сіроча расла. У хатах мы чулі казанку адну: Там немцы людзей пастралялі ў вайну...” Быццам у адной танальнасці і наступныя згадкі паэта: Дзям’ян Мятліцкі, брат майго дзядулі, У сорак трэцім стаў грудзьмі пад кулі. А побач над сілоснай чорнай ямай Стаяла жонка сцятая таксама...

Расстрэл “сямейнікаў тутэйшых партызан” за пяць месяцаў да вызвалення вёскі пададзены ў белым вершы “Я да драбніц той уяўляю дзень...” Шчэ доўга дыхаў жвір у рове гэтым. Штоноч сцінаў жывых нясходны жах — Ускрыквалі праз сон малыя дзеці...

Вечнай чалавечай удзячнасцю поўняцца радкі, прысвечаныя школьнай настаўніцы літаратуры Эміліі Мечыславаўны Купрэйчык: Я рашыўся ў сёмым класе Паказаць вам верш свой першы. Што нікчэмны ён — ці ведаў. Вы нічога не сказалі, Толькі вершы майго дзеда Мне на памяць прачыталі.

У зборніку шмат белых вершаў, прасякнутых роздумам пра далеч космасу. “Ён празяблы ўвесь, ледзяны, чужы” — зазначае паэт. Космас чалавечай душы ён даследуе праз сваю ўласную, нібы высвечвае рэнтгенам кожны яе нерв. “За ўсё душа перажывае”, прызнаецца творца. Паэта хвалюе жыццё горада, у вершы “Гараджане” ён дзеліцца: Калі і едзем зрэдку на прыроду — Кастры кладзем ды смецце пакідаем. І спешныя, нервозныя заўсёды, Старэй свайго ўзросту выглядаем.

А ў другім вершы іншая настраёвасць і жаданне “збегчы з тлуму гарадскога ў абдымкі цішыні...” Заўзяты грыбнік, паэт палюбіў усім сэрцам і лясы Астравеччыны. У кнізе шмат яркіх вобразаў: “сівыя касмылі прастуджаных аблок”, “зрэнкі жоўтыя лілей з пялёсткавай чысцютка-снежнай белені”, “загрыўкі-кусцікі чабору”, “дом цагляны выбітымі вокнамі смутна пазірнуў, як хмуры дзед”, “і раскацісты гром гупка пранікам б’е”, “вячорак сочыць з рыжапёсай кручы, як гойстрыць рогі месяц малады...”

Вершы пра каханне радуюць шчырай пранізлівай нотай адданасці і вернасці сваёй любай Ірыне — жанчыне, жонцы, маці, бабулі: З берага гэтага юнай дзяўчынкаю Ты мне насустрач аднойчы сышла. Вочы гарэлі жывымі іскрынкамі, Поўныя шчасця, любові, святла.

Паэт раздумвае пра прызначэнне творцы, пра сутнасць працы ў літаратуры. Ён зазначае: “мне не цікавы свет празмернай мітусні... яго я прамяняў на бераг над ракой...” У вершы, прысвечаным сыну Валеру, ён выводзіць быццам запавет: “аднаму ўсяго зайздросць: я патраціў час умела”. У адным з філасофскіх чатырохрадкоўяў (відаць, уплыў творчасці Абая, якога перакладаў з казахскай), Мятліцкі раіць: Памятай: туды імкнецца час, Дзе ў тумане год не будзе нас. І таму ў прадбачанні імжы Ты імгненнем кожным даражы.

Паэт з гадамі не збяднеў на пачуццё гумару, якое вызначала яго яшчэ ў студэнцтве, у буднях філалагічнага факультэта Белдзяржуніверсітэта імя Леніна. У адным з цяперашніх вершаў старэйшына беларускай паэзіі падкрэслівае, што старасць яго яшчэ далёка: “...і трэба мне толькі гарачая печ, калі ў ёй грыбы сушыць восенню буду”.

У кнізе дзве харошыя паэмы. Але мяне асабіста найбольш уразіла “Няходжанае поле”. Міжволі згадаўся пачатак творчасці Міколы, калі ў маладосці ён пачынаў пісаць “Бабчын”, падкрэсліваў пра сваю вёску: “не выдумка — тут правілі жанчыны”. Паэт і рос у найбольш жаноцкім акружэнні, заспеў час, калі ў Бабчыне яшчэ жылі ўдовы Вялікай Айчыннай, ды і на факультэце быў у атачэнні “багінь-філалагінь”. “Няходжанае поле” — гэта настолькі глыбокае пагружэнне ў сэрцы мацярок, бабуль, жанчын Беларусі, у філасофію народнай маралі, што праймае да слёз: Паклажу ёй рухавая кабета Дала ў рукі, муркае, як котка: — Дык праўду ўжэ ж скажы,

куды ты, цётка? — Не верыць слову, чорная варона, Стрыжэ вачмі на клункі падазрона, — — Бы ўпрочкі мчыш! — прычэпа

сакатала. — Не нудзь душу! Я шчасця

паспытала!.. — А я сваю от колькі не заву, Пярэчыць мне: У Заспе дажыву! На рукі глянеш — чорныя як сажа. Адмыла б хоць у ванне! — Праўду кажа Твая матуля. Дзеўка, не грашы: Адмыеш рукі — не адмыць душы! Дзякуй паэту-земляку, і дай Бог яму здароўя пісаць яшчэ і пісаць у імя нашай Беларусі!