Крыўда
(Урывак з апавядання)
Неўтаймоўная, ашалелая зіма груба кідала поўныя прыгаршчы сякучага снегу ў цёмныя вокны. Яе падвоеная пераднавагодняя начная ярасць увачавідкі выстуджвала пустую хату. Прапаленая зранку і ўвечары грубка, здаецца, і зараз была гарачай, але яе мяккае цяпло, якое так любіў гаспадар гэтай вялікай сядзібы, трымалася толькі побач цаглянкі, а сюды, да глухой сцяны, за шырмай, якая падзяляла хату на дзве часткі, на залу і спальню, амаль што не даходзіла. У бязветрыцу яшчэ трываць можна, а ў такую хмельную завіруху хоць сыходзь і прасіся да каго нанач. Толькі куды яму, старому чалавеку, кідацца? Каму ён, васьмідзесяцігадовы дзядок, патрэбен?
Пачуццё адзіноты і бессэнсоўнасці чалавечага знаходжання на зямлі не пакідалі старога настаўніка Антона Крапіевіча ўсе пераднавагоднія вечары. Днём яшчэ тупаў туды-сюды, шукаў клопату. А вечарам — хоць вый. Дык не воўкам жа нарадзіўся…
У пабудаванай сваімі рукамі хаце ён цяпер застаўся адзін. Побач, праўда, была жывая душа. Ля грубкі, на ўслончыку, спіць такі ж, як і сам мужчына, стары кот Барысік. Ды так атрымалася, што ката гэтага ён не толькі што не любіў, а нават і ненавідзеў.
Некалі ён дарэмна раўнаваў сваю Лізку, Лізавету Піліпаўну, да суседа — калгаснага трактарыста Барыса. Здавалася яму, недаростку, што яна, высокая, статная, відная жанчына, і сапраўды кідала пажадлівыя позіркі на прыгажунчыка, значна маладзейшага за Крапіевіча Барыса Лазарчука. Убілася нешта яму ў галаву, калі на пенсію пайшоў. Жонка крычала: ачумеў стары. Але…
Хіба Антон Крапіевіч — малы і хударлявы, якога, здаецца, першым ветрам з поля здуе, ёй роўня? Ну і што, што жыццё пражылі? Ну і што, што пакахала яго яшчэ ў інстытуце, пажаніліся, на Палессе разам па размеркаванню прыехалі, дзяцей нарадзілі, прыжыліся і абжыліся? І да смерці люта раўнаваў жонку. А тая карысталася гэтым.
Лізавета Піліпаўна любіла, калі карацень-муж раўнаваў яе. Нейкі гонар нават браў, што да старасці дажылі, а кахае яе. Але каб не забываўся пра жонку, глядзеў як след, невытлумачальна нават для сябе, кацяня, якое прыбілася да двара, назвала ў гонар суседа — Барысік.
Калі муж быў не ў гуморы альбо калі жонцы было нешта патрэбна ад яго, яна прыціскала ката да сябе і прыгаворвала, абавязкова каб мужчына чуў:
— Як жа ты мне даспадобы, Барысік мой! Ласкавы, мяккі. І ты мяне любіш… Я ведаю, Барысічак, мой дужанькі, мой прыгажунчык…
Крапіевіч адразу ўспыхваў як свечка. Але толькі на адну хвіліну. І моўчкі рабіў тое, што прасіла жонка. Яна з яго проста жартавала. А ён… Слабы чалавек, што скажаш. Антон Крапіевіч доўга варочаўся ў ложку і зайздросціў Барысіку — цёпла яму там, ля грубкі. Моўчкі злаваўся на зяця, якога прасіў восенню абкапаць прызбу, уцяпліць хату. Не паслухаўся, пасмяяўся са старога: якія цяпер зімы? Толькі падваліны сапсуюцца… На падлогу з-за гэтага нельга было ступіць — адтуль цягнуў холад. І ён спаў у валёнках, не здымаў іх, каб не прастудзіцца, бо хваробы чапляліся да яго цяпер як назолы-мухі на ліпавы мёд.
Вецер скуголіў за сцяной, а ў глыбіні душы старога нарастала чарговая хваля шкадавання сябе.
Некалькі месяцаў таму жонку, якая хварэла апошнія гады тры, адвезлі на вясковыя могілкі. Цяпер яна снілася, гутарыла з ім гэтымі доўгімі начамі. Прачнуўшыся, ён аднак не памятаў, што яму казала жонка, ці супакойвала, ці спрачалася з ім. І такое цяпер было часта: амаль цалкам наступны дзень ён марна сіліўся ўспомніць сон пра жонку.
Праўда ж: ён вельмі кахаў сваю Лізавету. Пра гэта каханне і ў вёсцы, і школе, дзе працавалі ўсе гады, хадзілі нават анекдоты. Толькі Крапіевічы не звярталі ўвагу на гэта, нібы і не датычылася гэта іх. Жыццё тым часам праляцела як адно імгненне, і скардзіцца на яго было б яму няправільна. І дзеці выраслі, людзьмі сталі, і самі пажылі з жонкай. Сына, праўда, не стала ўвесну, дачка забараніла, баючыся за бацькава сэрца, ехаць за трыста кіламетраў на пахаванне. А потым не стала і Лізаветы, і ён застаўся адзін са сваім болем у вялікай прасторнай хаце...