Шлях у маленства
Мяне заўжды цягне ў маленькую вёсачку Апанасаўку, якая, нібы перапёлчына гняздзечка, ляжыць сярод жытнёвых палёў. Бо гэта месца для мяне святое: тут правяла маленства, тут адчула сябе асобай. Каб сказаць, што я, акрамя сваёй вёскі ды горада Гомеля, нічога не бачыла, дык не! Давялося мне пабываць ў Санкт-Пецярбургу, Прыбалтыцы, на Украіне, Каўказе, у Крыме, краінах Заходняй Еўропы. Даводзілася любавацца старажытнымі палацамі і храмамі і сучаснымі гмахамі са шкла і бетону. Толькі мая маленькая вёсачка мілей мне за ўсе іншаземныя дзівосы, бо ёй назаўсёды належыць маё сэрца.
Прыгарадны аўтобус высадзіў мяне на шляху і паехаў далей, а я звярнула на дарогу, што вяла да вёскі. Зняла басаножкі і ступіла ў дарожны пыл, такі цёплы і мяккі. Хіба ж магла адмовіцца ад такой раскошы — прайсці басанож па дарозе, дзе бегалі калісь мае малыя ногі? Іду ўздоўж жытнёвага поля, удыхаючы на ўсе грудзі роднае гаючае паветра. Цягнецца да сонейка збажына, сінеюць на ўскрайку васількі.
А вось справа, за жытам — лажок. Як ён змяніўся! Раней тут былі толькі купіны ды кустоўе, а зараз дрэўцы павырасталі. Тут, у лажку, вясковая малеча бавіла час з ранку да вечара, бо ў сярэдзіне яго біла крынічка, утвараючы невялікую сажалку. Абмазаўшыся глеем, мы кідаліся ў ваду і купаліся да пасінення, потым расцілалі посцілкі і грэліся на сонцы. Вакол сажалкі расло шмат кветак: мяккія пуховачкі, белыя, з жоўтымі тварыкамі рамонкі, званочкі, дзікія гваздзікі, пакручастыя баранчыкі, вераб’іны гарошак сцяліўся паміж імі… Сярод асоту жаўцелі пеўнікі.
Вясной ў лажку давалі канцэрт жабы, іх было далёка чуваць. “Бабуля,— пыталася я , — а чаго яны так крычаць?” — “А яны запрашаюць адзін другога ў госці. Паслухай! “Кум?!” — заве адна жаба. “Кума! Кума!” — адзываецца другая”. “І праўда”, — згаджалася я.
Вось і вёска. Раней тут было дваццаць хацін, якія стаялі адна насупраць другой. Зараз засталася палова. Наша хата была крайняй. Яе ўжо няма: разабралі на дровы. Няма дрэў, якія стаялі ўздоўж плоту: бяроз, клёнаў, ліп, рабінак. Толькі старыя грушы засталiся на падворку. Яны цягнуць да мяне сваё счарнелае голле, нібы вітаюць, пазнаўшы. Гарачы камяк ў горле перашкаджае дыхаць. “Няма таго, што раньш было”. Прыхінулася да крайняй грушы: “Дзякуй, што пазнала”. Мы заўсёды былі з ёй сяброўкамі. Мяне, малую гарэзу, прывязвала да яе на нейкі час бабуля, каб я не замінала ёй палоць грады, бо аднойчы я “дапамагла” ёй: павырывала проса. На галіне грушы мне ладзілі арэлі. Потым, калі я падрасла, любіла ўзлазіць на яе вершаліну. Уладкаваўшыся ў разгаліне, разглядала наваколле. Блакітна-зялёныя маладыя жыты калыхаў вецер, і па полі хадзілі хвалі, нібы па моры. З другога боку, за вёскай, блакітнымі азёрамі квітнелі ільны. Я адчувала сябе капітанам карабля, які плыве ў сусветнае падарожжа.
Узімку па гэтым полі любіла хадзіць на лыжах. Цвёрдая скарыначка шарпаку блішчэла на сонцы. Звычайны быльнёг, пакрыты кучаравай шэранню, выглядаў казачна прыгожым. І маё маленькае сэрца замірала ад гэтай прыгажосці, ад адчування прасторы і свабоды.
Паціху іду па вуліцы, успамінаючы тых, хто жыў тут. У асноўным гэта былі ўдовы: цёткі Куліна, Вольга, Маруся, Маўра; бабулі Хадоска, Хадора, Салоха. Працавітыя і сардэчныя жанчыны, якія ў цяжкі пасляваенны час цягнулі на сабе гаспадарку, гадавалі дзяцей. Мужчын пасля вайны засталося мала.
Зараз ў вёсцы зімуе толькі адна сям’я. Старыя людзі памерлі, маладыя разляцеліся па свеце. Некаторыя прыязджаюць у родную вёску як на дачу. Старая, што сядзіць на зэдліку ля хаты, углядаецца, прыкрыўшы ад сонца вочы далонню, пытае: “Чыя вы? Ці не Вусцінніна ўнучка?” — “Так, Вусцінніна”, — кажу я. Даўно нiхто мяне так не называў.
У канцы вуліцы — калодзеж. Апускаю вядро ў яго сцюдзёную глыбiню, дастаю вады, п’ю і не магу напіцца. Смачная, такой ў горадзе не паспытаеш! Ля калодзежа раўчачок, як тады, у маленстве. Толькі раней тут поўзалі пчолы — пілі ваду. Мы, малыя дурні, тапталіся ў раўчуку, каб пчолы пакусалі нас. Тады старая Вуліта, жонка гаспадара, які трымаў пчол, капне на скібку хлеба некалькі кропель мёду. Нам, пасляваенным дзеткам, так хацелася салодкага, што мы зноў і зноў прасілі пчол, каб яны нас пакусалі.
На акраіне вёскі спыняюся і дзіву даюся. Там, дзе калісь было падвор’е цёткі Моці, вырас маладзенькі бярозавы лясок.
У нізіне — балацянка, на якой увесну цвіла жоўтымі ліхтарыкамі лотаць. Узімку, калі на балацянцы паміж купінамі застываў тонкі лядок, дзецi скакалі па ім — “гнулі падушкі”. Часам гэтая забава канчалася сумна: мы правальваліся па пояс у халодную ваду. Тады беглі да спагадлiвай цёткі Маўры, якая давала нам прытулак на гарачай чарэні і сушыла ў пячурках нашу вопратку і валёнкі.
За балацянкай ляжыць луг. Вясной усе вясковыя дзеці, падвязаўшы фартушкі, спяшаліся сюды па шчаўе. Лічылася за вялікі гонар прынесці дамоў поўны фартушок. І такім смачным быў той боршч, звараны бабуляй у печы, прыпраўлены зялёным пер’ем цыбулі-татаркі і лыжкай смятаны!
Колькі радасці было проста пагуляць у гэтым пышным разнатраўі! Тут табе і духмяная кашка, якая фарбавала нашы насы ў жоўты колер, і ліпкая смолка, і зорачкі… А які пах стаяў наўкола! Яшчэ луг дарыў нам прысмакі: часам мы знаходзілі соты дзікіх пчол, частаваліся салодкiмi каранямi аеру, смакавалi кветачкi канюшыны. На канаве, на ўскраіне лугавіны, нас чакаў яшчэ адзін цуд: тут, у траве, раслі сунічкі.
З вяночкамі і букетамі кветак мы вярталіся дамоў.
Мая бабуля Вусціння ведала лекавыя зёлкі, збірала іх, сушыла і потым лячыла нас, дзетак, ад розных хвароб. Часам яна брала мяне з сабой на луг, паказвала расліны і казала: “Вось гэта, дзіцятка, чабарок, панюхай, як добра пахне! А вось гэта святаяннік, гэта мята…Будзем узімку чаёк смачны гатаваць!”
Днём луг быў такі прыветны і ласкавы. Увечары, калі над ім плыў белы туман, луг здаваўся таемным і загадкавым. Там крычаў дзяркач, злуючыся на кагосьці. Было трошкі страшнавата чуць гэты скрыпучы голас. А перапёлкі ў жыце ўгаворвалі: “Спаць пара! Спаць пара!”
Вяртаюся назад. “Кі-гі! Кі-гі!” — крычаць мне кнігаўкі. А мне чуецца: “Ку-ды? Ку-ды?”
Па вузкай сцежцы падыходжу да вясковых могілак. Тут, у засені дрэў, спяць вечным сном мае прадзеды, дзяды, бацька і маці, другія родзічы. Не пакінулі яны мне ў спадчыну ні золата, ні срэбра, ні дарагіх камянёў. Яны пакінулі мне такую спадчыну, якую ні за якія грошы не купіш. Гэта спадчына — родная зямля, палітая іх потам і крывёю, гэта маленькая вёсачка, якую заснаваў прадзед Афанас Тузаў і якая носіць яго імя. Яны навучылі мяне любіць родную зямлю, паважаць працавітых і таленавітых людзей, якія жывуць на ёй, пявучую беларускую мову. Гэта ім, маім продкам, я абавязана усім лепшым, што ёсць у мяне. Зямны паклон вам, родныя мае!
Я зноў выходжу на стары шлях. Здалёк паказаўся аўтобус. Бывай, мая вёска! Пабыла тут — быццам жывой вады напілася, бо “лепей ад роднага краю нічога ў свеце няма”.