Радавое дрэва Аксаны Дзятко
Рана ці позна кожны чалавек задаецца пытаннямі, хто ён і адкуль пайшоў. З часам з памяці сціраюцца важныя дэталі, добра, калі занатаванымі застаюцца прозвішчы прашчураў, даты іх нараджэння і смерці… За шчасце, калі ёсць старэйшыя родзічы, якія яшчэ могуць прыгадаць сваякоў, сямейныя легенды і традыцыі. А калі няма ўжо ў каго распытаць, застаецца шукаць звесткі ў архівах… Сваёй гісторыяй аднаўлення радаводу падзялілася начальнік аддзела ЗАГС райвыканкама Аксана Дзятко.
калі ў вас ёсць цікавыя сямейныя гісторыі, паданні, факты з вашага радаводу – падзяліцеся імі з рэдакцыяй «АП» ( тэлефон 79-0-15, е-mail: ostrov_red@ostrovets.by).
– Што вас падштурхнула аднавіць гісторыю роду?
– Продкамі цікавілася колькі сябе памятаю. Бацькі з маленства нас бралі з сабой на могілкі перад Задушным днём у Чэрнішкі, Бадзівалы, Варняны. З цікавасцю чытала імёны, прозвішчы і даты на помніках.
Мне падаецца, традыцыя браць дзяцей з сабой на месца спачыну прашчураў вельмі важная – так узмацняецца сувязь з каранямі, так малыя, якія цяпер у большасці жывуць у гарадах, будуць ведаць пра родныя вёскі іх прадзедаў.
А яшчэ вельмі запомніліся расповеды матчыных бацькоў з Чэрнішак. Дзядулі Віктара – равесніка Кастрычніка рэвалюцыі – не стала ў 2014 годзе. Бабуля Леанарда памерла значна раней – у 2002-м.
Многіх я ведала не толькі імёны, але іх даты нараджэння і смерці, цікавыя факты жыцця. Пра астатніх сваякоў даведалася з метрычных кніг. Прычым пра жанчын ёсць больш звестак: у тагачасных касцёльных дакументах таксама пазначалася дзявочае прозвішча. Напрыклад, мая прабабка Марыянна была з роду Курмель.
Ідэю занатаваць звесткі выношвала даўно, але то часу не хапала, то рукі не даходзілі. Калі дачцэ ў гімназіі задалі хатняе заданне скласці радавод, з энтузіязмам удзвюх з Ганнай узяліся за гэтую справу. Па матчынай лініі радавод ведаю да 5 калена, па бацькавай – толькі да 3-га. Але на гэта ёсць аб’ектыўныя прычыны. Мой дзядуля (па тату) са шматдзетнай сям’і, дзе гадавалася ці то пяцёра, ці то шасцёра дзетак. Вітольд быў самым малодшым. Калі яму споўнілася два гады, бацькоў не стала. На выхаванне майго дзядулю ўзяў старэйшы брат, які гадаваў малодшага, як сына. Зразумела, што дзядуля нічога не мог толкам расказаць пра бацькоў, якіх не памятаў. Ведаю, што яго жонка, мая бабуля, з блізнят. Дзеда не стала задоўга да майго нараджэння – у 1972 годзе, а бабулі, калі мне было 11 гадоў.
– Раскажыце пра свае пошукі. І якія звесткі лічыце найбольш каштоўнымі?
– Метрычныя кнігі раней былі ў нашым аддзеле. Яны маюць гістарычную каштоўнасць і павінны захоўвацца ў адпаведных умовах, таму іх перадалі ў Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў Гродне. Гэтыя запісы лічацца сапраўднымі да 1945 года, пакуль у раёне не з’явіўся ЗАГС.
У метрычных кнігах я знайшла звесткі пра сваіх прадзедаў: Пятра (1886-1943) і Марыю (1893-1948) Чайкоўскіх. Побач з пахаваннямі з нашага роду былі дзве магілы з металічнымі крыжамі. Дзякуючы адшуканым звесткам і лагічнаму супастаўленню, я зразумела, што менавіта яны тут ляжаць. Заказала таблічкі з іх прозвішчамі.
Родны брат майго дзядулі Антон, якога ў вёсцы клікалі Антуком, хлопцам пайшоў на вайну – і не вярнуўся. Праз шмат гадоў бабуля шукала пра яго звесткі, але марна. Мы не ведалі, ці загінуў ён, ці прапаў без вестак… Толькі нядаўна на сайце «Память народа» адшукала, што радавы Антон Пятровіч Чайкоўскі быў прызваны Астравецкім раённым ваенным камісарыятам, пісьмовая сувязь з ім перарвалася 16 студзеня 1945 года. Згодна з вусным паведамленнем таварыша, «радавы быў цяжка паранены ў жывот». Крыніца інфармацыі – Цэнтральны архіў Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі.
Хто, калі не я, успомніць пра Антона Чайкоўскага, які загінуў у 21 год і так і не спазнаў мужчынскага і бацькоўскага шчасця? Я заўсёды запісваю яго імя для выпамінак.
Увогуле памаліцца за спачылых, адведаць могілкі і запаліць свечку – гэта самае маленькае, што мы можам зрабіць.
– Архіўныя дакументы скупыя, сухія: акрамя імён і важных дат у іх складана адшукаць штосьці «жывое». Ці задумваліся вы калі-небудзь, якімі былі вашы прадзеды?
– Я пра гэта часта думаю, асабліва ў памінальныя дні. У кожным з нас жыве іх часцінка – у здольнасцях, характары, знешнасці.
Ведаю, што мой дзядуля Віктар Чайкоўскі быў скрыпачом-самавучкам. На сямейныя ўрачыстасці яго запрашалі вяскоўцы з ўсёй ваколіцы. Магчыма, нейкія гены перадаліся ў спадчыну маёй дачцэ, якая скончыла школу мастацтваў з адзнакай. Дзед рабіў з «пятакоў» заручальныя пярсцёнкі, а яго ўнучка, я, працуе ў ЗАГСЕ. (Усміхаецца.)
Вельмі хацела б даведацца больш, асабліва пра тых прадзедаў, каго не ведала. Яны жылі ў такі цяжкі час, што мы нават уявіць не можам. Жанчыны нараджалі дзетак у полі, за працай свету белага не бачылі... Але, па сутнасці, былі такімі ж, як і мы: марылі, кахалі, крыўдзіліся…
У Задушны дзень абавязкова аб’язджаю ўсе могілкі. Люблю пастаяць там у цішы, запаліць лампадкі, памаліцца, прыгадаць продкаў, якіх ведала, і ўявіць тых, каго не застала. Гэта і ёсць сямейная памяць. Я – часцінка сям’і, роду. Чалавек, як дрэва: без ведаў пра сваіх прашчураў не адчувае каранёў.
Алена ГАНУЛІЧ.