Найважнейшы элемент кода нацыі – МОВА
Па ініцыятыве сектара культуры райвыканкама ў шматфукцыянальным культурным комплексе адбылася дыялогавая пляцоўка на тэму «Дзяржаўныя мовы Рэспублікі Беларусь. Культура мовы – абавязак патрыёта». Яна прайшла ў межах мерапрыемстваў па рэалізацыі Канцэпцыі развіцця нацыянальнай культурнай прасторы ва ўсіх сферах жыцця грамадства на 2024–2026 гады.
У Астравец завіталі дырэктар інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Цэнтра даследванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Ігар Капылоў і загадчык аддзела дыялекталогіі і лінгвагеаграфіі гэтай установы Вераніка Курцова. Дарэчы, двухмоўе вытрымлівалася на сустрэчы: выступалі госці пабеларуску, а мультымедыйныя прэзентацыі былі аформлены на рускай мове.
Мадэратар дыялогавай пляцоўкі Наталля Ачарэтава напачатку зазначыла, што ўзнятая тэма вельмі актуальная. На думку дырэктара раённай бібліятэкі, з рускай мовай у грамадстве ўсё выдатна, чаго не скажаш пра беларускую:
– Можна задаць два рытарычныя пытанні: хто вінаваты і што рабіць? Думаю, мы самі вінаваты, што склалася такая сітуацыя. А на другую частку пытання, спадзяюся, адкажуць госці.
З выступлення Ігара Капылова
РАЗВІЦЦЁ КУЛЬТУРНАЙ ПРАСТОРЫ
– Мінулым летам на базе Міністэрства культуры распрацоўвалася канцэпцыя развіцця нацыянальнай культурнай прасторы ва ўсіх сферах жыцця грамадства на 20242026 гады, якую зацвердзіў Савет Міністраў напрыканцы снежня.
Асноўная задача і мэта гэтага дакумента – развіццё нацыянальнай прасторы, накіраваная на захаванне гістарычнай памяці беларускага народа і яго самабытнасці, інтэлектуальнага і творчага патэнцыялу нацыі. Да яе прыкладаецца план, дзе шмат мерапрыемстваў прысвечана моўнаму пытанню. Іх рэалізацыя накіравана на павышэнне культуры вуснай і пісьмовай мовы, а таксама захаванне нацыянальнай самабытнасці, а мова – гэта адзін з важнейшых элементаў.
СУТНАСЦЬ ДЗЯРЖАЎНАГА ДВУХМОЎЯ
– Мы далёка не адзіная краіна ў свеце, дзе дзве дзяржаўныя мовы. Дастаткова цікавая ў гэтым сэнсе Швейцарыя: у нас вобласці, а там падзел па кантонах. У кожным з іх свая дзяржаўная мова – агулам чатыры. Самая распаўсюджаная – нямецкая, а самая малалікая па колькасці носьбітаў – раманская. Адметнасць у тым, што жыхары аднаго кантона могуць не ведаць дзяржаўную мову іншага.
У Фінляндыі, як і ў нас, двухмоўе. Назвы вуліц на шыльдах даюцца на дзвюх дзяржаўных мовах: на фінскай больш буйным шрыфтам, на шведскай больш дробным.
Індыя ўвогуле цікавая краіна ў многіх сэнсах. Хіндзі і англійская лічацца дзяржаўнымі, акрамя гэтага яшчэ многія мовы адносяцца да гэтага ліку: ханджабі, бенгалі.
Варта звярнуцца да гісторыі. З 14 па 18 стагоддзе ў нас існавала старабеларуская мова ў якасці дзяржаўнай. Гэта быў залаты век, таму што ўсё справаводства вялося на ёй. Варта разумець, што яна вельмі адрозніваецца ад сучаснай: у аснове царкоўнаславянская пісьмовая мова і мясцовыя гаворкі.
Пісьмовы помнік – наша першая канстытуцыя – статут Вялікага княства Літоўскага – напісаны на старабеларускай мове, якая ў тыя часы называлася «рускі язык». Не блытайце з сучаснай рускай мовай.
Зазначу, што ў рускай мовы бесперапынная пісьмовая традыцыя. Беларускай у гэтым сэнсе не пашчасціла. З 1696 года варшаўскім соймам было забаронена ўжыванне старабеларускай мовы як афіцыйнай, таму больш чым на 200 гадоў, фактычна да пачатку 20 стагоддзя, была перарвана пісьмовая традыцыя. Але ўжо больш за 100 гадоў гэта ўстойлівая пісьмовая традыцыя.
На мой погляд, цікавы вопыт моўнага будаўніцтва ў пачатку 20 стагоддзя. Газеты, універсітэты, школы працавалі на беларускай мове. Яна была дзяржаўнай, але, паводле канстытуцыі 1927 года, дзяржаўнымі таксама лічыліся польская, руская, ідыш. Прадстаўнікі кожнай нацыянальнасці маглі выкарыстоўваць ва ўсіх сферах сваю нацыянальную мову.
Моўнае пытанне рэгулявалася паводле канстытуцыі 1937 года – 4 дзяржаўныя мовы захоўваліся. На жаль, падчас вайны яўрэйскае насельніцтва катастрафічна скарацілася, і зразумела, што выкарыстанне дзяржаўных моў было не такім, як у папярэдні перыяд.
У наступнай канстытуцыі 1978 года менш надаецца ўвагі моўнаму пытанню. Але публікацыя законаў, іншых актаў Вярхоўнага Савета вялася на дзвюх дзяржаўных мовах – беларускай і рускай.
Пасля рэферэндуму 1995 года ў нас у канстытуцыі замацавана дзве дзяржаўныя мовы. Прапісана права грамадзян карыстацца любой з іх. Каб яго забяспечыць, кожны супрацоўнік дзяржаўных устаноў павінен валодаць у аднолькавай ступені абедзвюма.
Лічу, што самы дэмакратычны шлях – калі на дзяржаўным узроўні замацоўваецца функцыянаванне дзяржаўных моў; калі кожны свабодна можа камунікаваць на рускай і беларускай мовах.
Усе ўмовы для гэтага ў нашай краіне створаны. Як сказаў Прэзідэнт, важна зрабіць так, каб нашы дзеці і ўнукі сталі захавальнікамі культурнага кода нацыі. А мова – найважнейшы яго элемент.
З выступлення Веранікі Курцовай
Даследчыца расказала пра вялікую работу па зборы матэрыялаў і складанні «Слоўніка беларускіх гаворак паўночназаходняй Беларусі». Так, на Астравеччыне імжу (дробны дождж) называлі міглой, іней – шаццю, а ледзяшы – соплямі.
За актыўную работу па захаванні гісторыкакультурнай спадчыны Астравецкага раёна, развіцці турыстычнага патэнцыялу і значны ўклад у патрыятычнае выхаванне моладзі граматай аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі адзначылі загадчыка сектара культуры райвыканкама Вольгу Баяровіч.
Метадыст аддзела маркетынгу і сацыякультурнай дзейнасці Астравецкай раённай бібліятэкі Галіна Францкевіч (на фота) атрымала грамату за шматгадовую плённую працу па даследаванні, захаванні і папулярызацыі гісторыка-культурнай спадчыны. Алена ГАНУЛІЧ, фота аўтара.