Тынь, тынец, кавалер, удавец…
Набліжаецца Новы год, калі прынята загадваць жаданне ці прыадчыняць таямніцы заўтрашняга дня. Але неабавязкова рабіць гэта толькі пад бой курантаў. Напрыканцы восені ў суседняй Польшчы адзначаюць Катажынкі і Анджэйкі – святы, на якія варажылі на нарачоных і на будучыню. Некалі яны былі надзвычай папулярнымі і ў каталікоў Гродзенскага раёна.
З цягам часу Катажынкі, якія прыпадаюць на 24-25 лістапада, сталі забывацца і зусім зніклі. А вось традыцыя святкаваць з 29 на 30 лістапада Анджэйкі дагэтуль захавалася ў Сапоцкіне, трохі ў Адэльску і ваколіцах. Дарэчы, яна была характэрная і для праваслаўных вернікаў у некаторых рэгіёнах Беларусі, але ў Гродзенскім раёне пра гэта ніхто з іх не чуў.
Калі на Катажынкі варажылі хлопцы, то на Анджэйкі – дзяўчаты. Больш за ўсё іх, безумоўна, хвалявала, калі чакаць ціхага сямейнага шчасця і якім будзе жаніх. Але чаму гадалі на суджанага менавіта на Анджэйкі?
– Святы Анджэй – апостал, рыбак і паплечнік Хрыста – з’яўляецца апекуном дзяўчат перадшлюбнага ўзросту. Таму паненкі звярталіся да яго ў малітвах. У Адэльску нават існавала старая польская прымаўка «Na świętego Andrzeja dziewkom z wrożby nadzieja» («На Святога Анджэя для паненак ёсць надзея»), а ў Сапоцкіне – «Na świętego Andrzeja błyska pannom nadzieja», – тлумачыць вядучы метадыст Гродзенскага раённага культурна-інфармацыйнага цэнтра Наталля Рамановіч. – Па-другое, адразу пасля Анджэек пачынаўся Адвэнт – час падрыхтоўкі да Раства і звязаны з ім калядны пост. Гэта быў апошні дзень, калі дазвалялася весяліцца і праводзіць розныя забаўляльныя вечарыны. Невыпадкова казалі: «Катажына ключы страціла, а Анджэй іх знайшоў і скрыпкі замкнуў».
Маладзіцы збіраліся ўвечары 29 лістапада. Яны сядалі ў кола на падлозе, і кожная насупраць сябе насыпала жменю ячменю. У сярэдзіну пускалі пеўня. Чыю горстку зерня выбірала птушка, тая з сябровак раней за астатніх пакіне бацькоўскую хату. Дарэчы, так варажылі і на Каляды.
Увогуле нашыя продкі рознымі спосабамі зазіралі ў невядомае і дапытваліся ў нябесных сілаў, ці здзейсняцца мары аб замужжы ў наступным годзе.
– Дзяўчаты хапалі бярэмя паленаў, выбягалі на вуліцу і лічылі колатыя дровы па парах. Цот прадракаў сустрэчу другой палавінкі. З гэтай жа мэтай абдымалі штыкетнік. А каб даведацца, адкуль прыедзе кавалер, прыслухоўваліся, з якога боку забрэша сабака, – успамінае 81-гадовая адэльчанка Марыя Кандрусевіч.
Падчас варажбы дзяўчаты як ў Польшчы, так і ў Адэльску часта спявалі. Адна з песняў, аб якой паведаміла Марыя Зігмундаўна, – гэта вядомая «Крутится, вертится шар голубой». Куплеты у польскай і рускай версіях адрозніваюцца, а прыпеў аднолькавы:
Gdzie jest ta ulica,
gdzie jest ten dom Gdzie jest ta dziewczyna
co kocham ją? Znalazłem ulicę, znalazłem dom, Znalazłem dziewczynę
co kocham ją. Па словах старажылаў аграгарадка, таксама напярэдадні Дня святога Анджэя ставілі ў ваду галінкі вішні. Парастак зацвітаў на Каляды? Сядзець у дзеўках доўга не прыйдзецца.
У Сапоцкіне для магічных дзеянняў выкарыстоўвалі воск, гаворыць бібліятэкар мясцовай бібліятэкі-цэнтра турызму і краязнаўства Святлана Ганчыц:
– Расплаўленую свечку лілі праз вушка старога ключа ў посуд з халоднай вадой. Фігуру з застылага воску падносілі да сцяны і свяцілі на яе. Па цені спрабавалі расшыфраваць, што прыгатаваў лёс. Напрыклад, падобны на ксяндза абрыс усяляў надзею: вянчанне ўжо не за гарамі.
Не меней цікавы і займальны занятак на святыя Анджэйкі – гульня з абуткам. Незамужнія здымалі боцікі з левай нагі, выстрайвалі іх у лінію ад супрацьлеглай сцяны ў накірунку да выхаду і перастаўлялі апошні перад першым, пакуль адзін з чаравікаў не «дакрочыць» да парога. Уласніцу боціка можна было павіншаваць з хуткім вяселлем.
Ну а імя будучага мужа пазнавалі па… яблыках. З садавіны зразалі тонкі пласт лупіны і кідалі стужку за спіну, а потом пільна ўглядаліся, утворыць яна якую-небудзь літару ці не.
Хаця цэнтры культуры Гродзенскага раёна не будуць ладзіць імпрэзы з пераапрананнем і варожбамі, але служыцелі мастацтва падрыхтавалі спецыяльную прэзентацыю (http://grodnokult.by/180198590533). Электронны дапаможнік навучыць кожнага самастойна варажыць і нават прадказваць ход падзей. Толькі не забудзьце запрасіць на сваю таямнічую вечарыну хлопцаў-імяніннікаў.