‘Ik was gered van aids, toen begon alles opnieuw’

AIDSTHERAPIE IN AFRIKA IS IN GEVAAR Het aidsvirus wordt in Afrika resistenter tegen medicijnen, doordat patiënten de pillen niet op tijd krijgen of niet innemen. ‘Vele Afrikanen vertrouwen moderne dokters niet.’

| Er dreigt een crisis bij de hiv-bestrijding in Afrika door toenemende resistentie van het virus tegen de meest gebruikte aidsremmers. ‘ Het probleem is zeer ernstig. We zien in ons ziekenhuis steeds meer patiënten bij wie na enkele jaren behandeling het hivvirus resistent is’, zegt internist Furaha Lyamuya. Hij werkt in het Kilimanjaro Christelijk Medisch Centrum ( KCMC) in Moshi, een Tanzaniaans stadje aan de voet van de Kilimanjaro. ‘ We zien in het ziekenhuis slechts het topje van de ijsberg. Op het platteland heerst angst, want daar overleden reeds vele patiënten door het falen van de aidsremmers.’ De ervaringen in het KCMC worden bevestigd in een onderzoek dat is gedaan tussen 1998 en 2015 in 36 landen. Op basis daarvan publiceert het medische tijdschrift The Lancet Infectious Diseases een opzienbarend artikel over de toenemende resistentie tegen een van de meest gebruikte aidsremmers, tenofovir. Co-auteur van dat artikel is de Nederlandse internist-infectioloog in opleiding Raph Hamers. ‘Bij een op vijf hiv-patiënten in Afrika faalt de behandeling en bij zes van de tien van hen komt dat doordat het virus resistent is geworden tegen tenofovir’, zegt hij.

Wanhopig

Bij Mirjan, een uitgemergelde vrouw van dertig, werken sinds twee jaar de medicijnen niet meer. ‘Ik was wanhopig want in 2005 was ik gered van aids. Nu begon alles weer opnieuw.’ Ze komt in het KCMC andere medicijnen halen, de zogenaamde tweede lijn. Het hiv-virus richtte in de jaren tachtig en negentig een massaslachting aan in Afrika. Na de eeuwwisseling konden Afrikanen zich voor het eerst op grote schaal laten behandelen tegen het virus, waardoor miljoenen levens zijn gered. ‘Critici waarschuwden toen al voor medische anarchie’, legt Hamers uit. ‘Want je slaat je eigen ruiten in als zich een resistent virus ontwikkelt. Dat risico ontstaat wanneer je een complexe hiv-behandeling beschikbaar stelt in een zwakke medische infrastructuur. Patiënten dienen nauwgezet te worden gecontroleerd om massale resistentie te voorkomen, maar in Afrika bestaan weinig controlemomenten.’ Ook in het rijke Westen vertonen aidsremmers resistentie, maar daar wordt bij iedere patiënt regelmatig het aantal virussen gemeten om de juiste combinatie van medicijnen vast te stellen, desnoods met een derde- of vierdelijnsbehandeling.

Dagelijks medicijn

Menselijk falen is de oorzaak van de crisis. Het strikt op tijd dagelijks innemen van de medicijnen is cruciaal om resistentie te voor- komen. Fatima (20 jaar) raakte besmet op haar vijftiende. ‘Aanvankelijk slikte ik trouw mijn tabletten’, vertelt ze in het KCMC. ‘Maar toen mijn ouders mijn schoolgeld niet meer betaalden, kreeg ik te veel zorgen aan mijn hoofd en vergat ik die pillen. Twee jaar geleden werd ik ziek en alle symptomen van aids keerden terug. Ik sta nu op de tweede lijn, daarna volgt voor mij de deadline.’ Soms falen de zwakke autoriteiten om het medicijn op tijd bij alle klinieken af te leveren: slechts 65 procent van de ziekenhuizen in Afrika heeft een verzekerde aanvoer van hiv-pillen. Door een onbehandelbaar virus dreigt er behalve de dood voor de patiënt ook een wereldwijd volks- gezondheidsprobleem. Hamers: ‘In Afrika blijkt nu ongeveer 5 procent van de nieuwe geïnfecteerde mensen besmet met een resistent virus, in Oeganda ligt dat al boven de 10 procent.’

Liever magisch drankje

Er is nog een probleem. Het concept van moderne gezondheidszorg is nog lang niet overal geaccepteerd in Afrika. Zo gaat 60 procent van de Tanzanianen niet naar de moderne, maar naar de traditionele dokter. ‘Vele Afrikanen vertrouwen ons moderne dokters niet’, zegt dokter Kajiru Kilonzo, hoofd van de afdeling interne geneeskunde in het KCMC. Hoe kan het tij worden gekeerd? Hamers wenst een betrouwbaardere aanvoer van medicijnen, zodat patiënten door het systeem in staat worden gesteld om hun pillen dagelijks in te nemen. Hij pleit voor een betere controle van de patiënten en betere resistentietesten. ‘Degenen die de afgelopen jaren een behandeling startten, moeten de komende veertig tot zestig jaar ook gezond oud kunnen worden. Laat niemand zich in slaap laten sussen, want de aidsepidemie bestaat nog steeds.’

‘Het risico op resistentie ontstaat als je een complexe hiv-behandeling beschikbaar stelt in een zwakke medische infrastructuur’