Zonder Big Data kan het ook
BELEIDSOPTIES DOORREKENEN BEPERKT DE RUIMTE VOOR POLITIEK COMPROMIS BART STURTEWAGEN.
Al te vaak moeten regeringen beslissingen, van henzelf of hun voorgangers, terugdraaien. Nochtans volstaat een beetje inzicht in de menselijke natuur om vooraf te weten hoe en waar het fout zal lopen, zegt
Regeren is vooruitzien. Geen politicus die deze premisse nog nooit in de mond heeft genomen. De meerwaarde van de politiek is per definitie: de zaken niet op hun beloop laten, maar sturing geven aan de samenleving. Door gewenst gedrag te belonen en/of ongewenst gedrag te bestraffen, geeft de politiek richting aan de toekomst. Tot daar de theorie. Want is het niet opmerkelijk hoe vaak beleidsopties niet het gewenste resultaat blijken op te leveren, dat verwachte inkomsten uitblijven en begrote uitgaven onderschat worden? Keer op keer moeten beslissingen worden herbekeken of zelfs teruggedraaid, waardoor de politiek het odium krijgt van woordbreuk en rechtsonzekerheid. Het gaat niet om bijsturingen die het gevolg zijn van de economische onzekerheid die je nog als een externe, onvoorzienbare factor zou kunnen beschouwen. Neen, het zijn maatregelen die in goed vertrouwen en met hooggespannen verwachtingen zijn genomen, maar die naderhand op min of meer los zand gebouwd bleken. Natuurlijk kunnen politici niet worden afgerekend op hun falende visionaire gaven, ook al laten velen van hen zich erop voorstaan. Niemand kent de toekomst. Maar al te vaak worden maatregelen genomen waarvan vooraf al kan worden voorspeld dat ze niet het gewenste effect zullen hebben. Haast even vaak is te voorzien dat ze zelfs perverse gevolgen zullen hebben. Big Data heb je daar niet voor nodig. Evenmin is er behoefte aan de complexe algoritmes waarmee wetenschappers de klimaatopwarming willen in kaart brengen. Een gemiddeld inzicht in de menselijke natuur volstaat om te weten waar en hoe het fout zal lopen.
Perverse gevolgen
Zo zijn er beleidskeuzes die ten onder gaan aan het eigen succes. Geen beter voorbeeld daarvan dan de jarenlange oversubsidiëring van zonnepanelen. Vanzelfsprekend was het een verdedigbaar idee om schone en duurzame energie een steuntje in de rug te geven zolang de technologie nog te duur was. Maar wie in die keuze en in het eigen beleid gelooft, moet een plan hebben voor wanneer het slaagt. Want dat is toch de verwachting. Als consumenten en producenten doen wat van hen wordt verwacht, namelijk het eigen profijt najagen, dan heeft de markt na enige tijd minder of geen steun van overheidswege nodig. Dat niet tijdig inzien, is morsen met belastinggeld. Meer nog: het is omgekeerde herverdeling, van arm naar rijk, van sloom naar gewiekst. Andere regeringsbeslissingen zijn van meet af aan op een denkfout gebaseerd. De speculatietaks is er zo een. De belasting op beurswinsten die binnen de zes maanden worden behaald, weerhoudt veel particuliere beleggers ervan nog rechtstreeks in aandelen te beleggen. Daardoor valt niet alleen de verwachte opbrengst van de taks zelf tegen, maar dalen ook de inkomsten uit de klassieke beurstaks die op elke beurstransactie betaald moet worden. Dat effect was uitgebreid voorspeld, maar de speculatietaks kwam er toch, als symbolische tegemoetkoming aan de politieke behoefte om kapitaalinkomsten zwaarder te belasten.
Wie in het eigen beleid gelooft, moet een plan hebben voor wanneer het slaagt
Deze week waren er opnieuw twee maatregelen waarbij vragen die vooraf hadden kunnen en moeten worden beantwoord, pas nu worden gesteld. Zo blijkt de federale regering een vervroegde evaluatie te willen van de afschaffing van het proefbeding bij arbeidscontracten. Het vermoeden is gerezen dat werkgevers terugdeinzen voor de ontslagkosten als een nieuwe werknemer niet voldoet en daarom bij voorkeur met precaire, tijdelijke statuten werken. De discussie is niet beslecht, maar dit debat was voorspelbaar en had dus van meetaf aan in het plan opgenomen moeten worden. Nu lijkt het alsof de regering bestaande afspraken eenzijdig wil aanpassen.
Nattevingerwerk
En zelfs na de dood heerst er geen politieke of fiscale rust. De voorbije vijf jaar is het bedrag dat goede doelen aan erfenisbelasting betalen verdubbeld. Meer mensen nemen dus kennelijk zo’n organisatie op in hun testament. Dat ze dat doen uit caritatieve overwegingen is niet uitgesloten, maar de kans dat het te maken heeft met de invoering van het duo-legaat, is net iets groter. In dat systeem betaalt het goede doel de volledige verschuldigde belasting op de erfenis. De andere erfgenamen derven een stuk erfenis, maar zijn van belasting vrijgesteld. Vooral als ze geen rechtstreekse familie zijn, kan het voordeel flink oplopen (DS 20 april). Als de tendens zich doorzet, komt binnenkort de dag dat een regering moet bijsturen, net zoals eerdere regeringen de notioneleintrestaftrek moesten aanpassen, omdat het effect op de inkomsten te groot werd. Toen Jean-Luc Dehaene eind jaren tachtig de financieringswet voorbereidde, verschenen zijn Toshiba-boys ten tonele. Dat was toen een hele innovatie. Computers in plaats van nattevingerwerk. De reken- kracht van de pc’s die zijn medewerkers bijna dertig jaar geleden ter beschikking hadden, verzinkt in het niets bij die van de smartphones die haast elke belastingbetaler intussen in de jaszak heeft zitten. We mogen ervan uitgaan dat de huidige beleidsondersteunende medewerkers gesofisticeerde informatica ter beschikking hebben om meteen de delicate politieke evenwichten te becijferen. Het kan voor die bollebozen niet moeilijk zijn om ook scenario’s door te rekenen die rekening houden met voorspelbaar menselijk gedrag en strategieën op te stellen die daar rekening mee houden. Het moet zijn dat hen dat niet wordt gevraagd. Ieder voorstel dat te veel op zijn gevolgen wordt getoetst, is immers een puzzelstuk minder voor een politiek compromis.