Wie niet luisteren wil, zal voelen
Dat Turks EU-lidmaatschap pas ondenkbaar wordt als het land de doodstraf invoert, illustreert voor MIA DOORNAERT hoe Oost-Indisch doof de eurocraten zijn voor de doorsnee-Europeaan.
Donald Trump is officieel de Republikeinse kandidaat voor het presidentschap van de Verenigde Staten. Bij het begin van de campagne voor de voorverkiezingen had geen weldenkend mens, toch zeker in Europa, dat voor mogelijk gehouden. Vorige maand hebben de Britten in een referendum voor uittreding uit de Europese Unie gestemd. Dat had ook geen enkele weldenkende Europeaan verwacht. De uitleg is dan dat die evenementen, en zoveel anders wat fout loopt in onze landen, de schuld is van de populisten. Maar dat is te gemakkelijk, of het nu over het succes van Trump of Boris Johnson gaat, of om een groeiende anti-Europese sfeer in het algemeen. Je moet je ook durven af te vragen waarom populisten – van rechts én van links – scoren.
Antistemmen
Laten we dat op Europa betrekken. Je kunt natuurlijk zeggen dat een referendum niet de beste manier is om de volkswil te peilen. Het blijft niettemin een feit dat Europa zijn referendums verliest. Op 20 september 1992 haalde het referendum van François Mitterrand over het Verdrag van Maastricht, en dus over de euro, het nog net. Met 51,04 procent, een kleinere meerderheid dan de Brexit. En dan had de Franse president nog in een ultieme tvtoespraak zijn volle gewicht in de schaal moeten gooien. Frankrijk, en een ander stichtend land van de Unie, Nederland, stemden in 2005 evenwel tegen de ‘Europese grondwet’. De Nederlanders zegden massaal neen, met 61,5 procent (opkomst 63,5 procent). De Fransen stemden tegen met 54,87 procent (opkomst 69,74 procent). Je kunt zeggen dat een tekst als die Europese ‘grondwet’ niet met een ‘ja’ of ‘neen’ te beantwoorden valt. Je kunt zeggen dat de kiezers nonchalant te werk gingen omdat hun regeringen hun lot niet aan het referendum verbonden hadden. Maar dat laatste werkt ook in de omgekeerde richting. Die regeringen toon-
Je moet je ook durven af te vragen waarom populisten scoren
den met die vrijblijvendheid ook geen overweldigend respect voor Europa. Hoe dan ook, de diepe reden voor die antistemmen was het gevoel dat het eigen land zijn stem, zijn invloed en zijn eigenheid aan het verliezen was in de brij van de uitgebreide unie. Een gevoel dat omgekeerd uitgedrukt werd door Brexit-stemmers: ‘We hebben ons land terug’.
Geen draagvlak
Er groeit overal een gevoel dat de Unie te ver af staat van de bevolkingen en dat haar bureaucraten zich te veel met hun dagelijkse leven bemoeien door veel te veel regelgeving te produceren. Charles de Gaulle, die overtuigd was van een Europese culturele verbondenheid, waarschuwde er al voor in zijn Mémoires d’espoir. ‘Een arbitraire centralisering roept altijd de terugslag op van een verhevigd nationalisme.’ Het is beladen geworden om over identiteit te spreken, maar je kunt naties en volkeren niet uitvlakken. Europa is geen abstractie, de Unie bestaat uit volkeren met een eigen, lange geschiedenis en dus ja, met een verschillende identiteit. Federica Mogherini gaf deze week nog zo’n blijk van de doofheid. De ‘minister van Buitenlandse Zaken’ van de EU waarschuwde president Tayyip Erdogan dat Turkije, als het de doodstraf herinvoert, ‘geen lid van de Unie kan worden’. Dat zei ze nota bene terwijl naast haar de Amerikaanse minister John Kerry stond, in wiens land de doodstraf nog altijd uitgevoerd wordt. Wel, mevrouw Mogherini, of het nu met of zonder de doodstraf is, er bestaat in de landen van de Unie absoluut geen draagvlak voor een Turks lidmaatschap. Uw verklaring, die aangeeft dat dit wel nog op de Europese agenda staat, toont hoe stratosferisch ver Europa van de Europeanen van vlees en bloed af staat. Om dat te weten is er geen referendum nodig. Het volstaat eens naar de Europeanen te luisteren.