DE WERVENDE ILLUSIE VAN HOGE MUREN
Verbrokkeling is een zichzelf versterkend proces
Wat niemand een jaar geleden voor mogelijk hield, is gebeurd. Donald Trump is werkelijk de presidentskandidaat van de Republikeinse partij. Het valt bijgevolg niet meer uit te sluiten dat hij en niet Hillary Clinton tot volgende president van de Verenigde Staten wordt verkozen. Als het zover komt, wordt 2016 veruit het meest ontregelende jaar sinds de Tweede Wereldoorlog. Nadat de Brexit de Europese eenmaking heeft doorkruist, zou ook de Navo, de militaire alliantie tussen de VS en Europa, dan zwaar onder druk komen. Het is verontrustend dat dit risico opdoemt tegen de achtergrond van toegenomen dreiging en instabiliteit ten oosten van ons continent. De verbrokkeling in onze regio is niet te ontkennen. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leken Europa en Rusland een nieuwe, voorspoedige verstandhouding te kunnen ontwikkelen. Europa kneep desnoods een oogje dicht bij grensconflicten in de Kaukasus. Maar sinds de annexatie van de Krim zijn de bruggen opgeblazen. De Europese Unie liet ook de sluipende aantasting van de democratie in Turkije oogluikend passeren. De keiharde reactie van president Erdogan op de mislukte staatsgreep maakt noodgedwongen een einde aan dat stilzwijgen. Het gevolg is een vertroebelde relatie met Ankara en onzekerheid over de asieldeal met Turkije. Wat telkens terugkeert, is de retoriek van het met ondergang bedreigde vaderland en de noodzaak om de natie weer groot te maken. Het was de boodschap van de Britse premier David Cameron voor het referendum. Het is de claim waarmee president Poetin de aandacht wegleidt van de economische neergang van Rusland. Het is de legitimering van de sluipende dictatuur van Erdogan en het is de krachtige golf waarop Donald Trump surft in de VS. Het heeft weinig met patriottisme te maken, maar alles met de wervende illusie dat er achter hoge muren de veiligheid en de voorspoed kunnen bloeien die door het wegvallen van de grenzen zijn aangetast. De snelheid waarmee de ommekeer in de geesten heeft postgevat, verbijstert. De verankering van een geest van openheid, samenwerking, vrij verkeer en handel was de voorbije decennia blijkbaar zwakker dan we altijd hebben gedacht. De onmacht van het systeem om signalen van de bevolking op te pikken en haar vertrouwen te behouden, wordt met de dag meer blootgelegd. Verbrokkeling is een zichzelf versterkend proces. Bevolkingsgroepen die voorheen met of in ieder geval naast elkaar konden leven, wijzen elkaar nu zonder meer af. De kansen tot dialoog en begrip krimpen en karikaturen worden razendsnel werkelijkheid.