‘De sfeer is zo giftig dat een aanslag op een van beide kandidaten niet ondenkbaar is’
DE AMERIKAANSE VERKIEZINGEN ZULLEN ALLEEN VERLIEZERS KENNEN De Verenigde Staten stevenen af op een kiescampagne zo negatief en giftig dat ze de Britse referendumcampagne op een uitstap van een kleuterklasje zal doen lijken, schrijft TIMOTHY GARTON ASH. ‘
maakt zich zorgen over de toon in de campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen
‘Sluit haar op! Sluit haar op!’ klinkt het op de Republikeinse conventie in Ohio. Met ‘haar’ wordt Hillary Clinton bedoeld. Generaal Mike Flynn, voormalig hoofd van het Defence Intelligence Agency (DIA) zwaait de armen ritmisch in de lucht als een voetbaltrainer, om het publiek op te zwepen. Chris Christie, de gouverneur van New Jersey, beklimt het spreekgestoelte, stelt zich voor als voormalig federaal aanklager en pakt uit met een ziedende, eenzijdige tirade over wat hij Clintons blunders noemt als buitenlandminister in Libië, Nigeria, China, Syrië, Rusland en Cuba. Hij hitst de menigte op om na elk punt van zijn aanklacht ‘Schuldig! Schuldig!’ te schreeuwen – af en toe gaat het spontaan weer over in ‘Sluit haar op!’ Het is een politiek showproces, een heksenjacht. Het doet denken aan de Spaanse inquisitie. Eerder op de dag spreekt een onbekende vrouw de menigte toe. Ze is de moeder van een militair die is gesneuveld bij de aanval op het Amerikaanse consulaat in Benghazi. ‘Hillary Clinton is persoonlijk aansprakelijk voor de dood van mijn zoon,’ zegt ze. Ik voDe sel met haar mee, maar niet met de partijleiding die het nodig vond haar als pi- on te gebruiken in een bewuste strategie om de haat tegen de Democratische presidentskandidaat aan te wakkeren. In toespraak na toespraak hamert Donald Trump op zijn boodschap: ‘Hillary Clinton is een leugenaar. Hillary Clinton is corrupt.’ Een van zijn adviseurs, Al Baldasaro, ging nog verder en zei op de radio: ‘Ze moesten Hillary Clinton voor een vuurpeloton slepen en haar fusilleren wegens hoogverraad.’
Strategie van de woede
Er is zoveel vitriool in beide kampen en de sfeer is zo giftig in een tijdsgewricht waarin de politie zwarten doodschiet en zelf in hinderlagen wordt gelokt, dat een aanslag op een van de kandidaten niet ondenkbaar is. Eén gek is genoeg en wapens zijn makkelijk te vinden. Dit is per slot van rekening het land waar twee Kennedy’s werden vermoord en Ronald Reagan een aanslag overleefde. Wonderlijk genoeg waren in de veiligheidszone rond de conventie grote rugzakken en paraplu’s verboden, maar mochten mensen wel met geweren rondlopen: openlijke wapendracht is toegelaten in Ohio en de gouverneur wou geen uitzondering maken op de wet. Niemand weet of Trump de verkiezingen kan winnen. De meeste experts stellen ons gerust dat hij te weinig stemmen zal krijgen van vrouwen, hoger opgeleide kiezers, latino’s en zwarten, dat hij niet genoeg geld heeft, dat hij de organisatie mist die Clinton wel heeft, enzovoort. Maar de meeste experts hebben ons ook gerustgesteld dat hij nooit de Republikeinse kandidaat zou worden. Het is hoe dan ook vrijwel zeker dat Amerika de volgende maanden een pijnlijke, negatieve campagne zal kennen die de referendumcampagne in het Verenigd Koninkrijk op een uitstapje van een kleuterklasje zal doen lijken. De strategie van Trump is de strategie van de woede. David Brady, een politicoloog aan de uni- versiteit van Stanford, legt me uit dat Trump een ander belangrijk segment van het kiespubliek achter zich zal moeten krijgen. Wie kan zijn harde kern van laaggeschoolde blanke kiezers versterken? Getrouwde vrouwen misschien, bij wie Mitt Romney goed scoorde? Zelfs door zijn vrouw en kinderen op de conventie op te voeren en Mike Pence, een christelijke conservatief, als medekandidaat te kiezen, zal Trump die vrouwen niet gemakkelijk achter zich krijgen, ze lusten hem niet. Maar hij zou ze misschien wel zover kunnen krijgen dat ze Hillary Clinton nog minder lusten dan hem. Vandaar de bijtende aanvallen op haar persoon.
De corrupte elite
Iedereen is het erover eens dat Hillary, zoals mevrouw Clinton intussen overal genoemd wordt, geen aantrekkelijke kandidaat is. Massa’s vrienden vertellen me dat ze ‘hun neus zullen dichtknijpen’ als ze hun stem op haar zullen uitbrengen. Misschien is Trump wel de enige Republikeinse kandidaat die zij zou kunnen verslaan.
De wonden die de Amerikaanse campagne slaat, zullen niet snel genezen, zelfs als Trump niet wint. Dat is slecht nieuws voor ons allemaal
Maar misschien is Hillary ook wel de enige Democratische kandidaat die Trump zou kunnen verslaan. Deze schrille polarisatie heeft twee grote oorzaken. De eerste zien we in veel geavanceerde westerse democratieën, de tweede is een bijzonderheid van de VS. Het hedendaagse populisme speelt in op het ongenoegen van minder welvarende, minder hoog opgeleide en vooral blanke mensen die zich economisch, sociaal en cultureel achtergesteld en gemarginaliseerd voelen door de mondialisering. Het sentiment bij de arbeiders in de oude industriegebieden van de VS die Trump steunen, lijkt sterk op dat bij de Brexit-stemmers in de arme gede-industrialiseerde steden van Noord-Engeland. Zij wijten hun problemen in de eerste plaats aan de immigratie, hoewel hun banen van vroeger waarschijnlijker naar China gegaan zijn of naar robots in een magazijn van Amazon. Ze wijten hun problemen ook aan de verre elites in de grote steden. Enquêtes van de
American National Election Study tonen dat in 2002 maar een derde van de respondenten dacht dat Amerika door ‘ een corrupte elite’ werd bestuurd, terwijl nu meer dan de helft de regering niet meer vertrouwt. Vooral Republikeinen die minder dan 50.000 dollar per jaar verdienen en niet hebben gestudeerd, geloven in een corrupte elite. Dat zijn de soldaten van Trump. In dat opzicht is hij de Amerikaanse versie van de Brexit – of is de Brexit de Britse versie van Trump. Een bijzonderheid van de Verenigde Staten is dan weer dat de meeste kiezers zich net als in Europa in het centrum bevinden, maar dat het politieke systeem een maximale polarisatie schept – terwijl het Europese politieke systeem het centrum opzoekt (of dat toch tot voor kort deed), waar de kiezers zijn. Ik heb al zo vaak geschreven over dat fenomeen en zijn oorzaken: de voorverkiezingen die de sterk gepolariseerde partijmilitanten ongehoord veel invloed geven, het geknoei met de indeling van kiesdistricten, de veel te grote rol van het geld (vooral sinds het Amerikaanse Hooggerechtshof in 2010 oordeelde dat er geen plafond op campagne-uitgaven mag komen), de hinderpalen voor onafhankelijke kandidaten om ver te raken, de extreme partijdigheid van een groot deel van de media. Bijna iedereen geeft toe dat het systeem hervormd moet worden, maar nog niemand heeft dat kunnen doen.
Diepe wonden
Het is fascinerend om te zien hoe snel de Britse politiek na het referendum weer beschaafd is geworden – misschien met het geruzie bij Labour als uitzondering – en zich weer bezighoudt met de praktische zaken van het bestuur. Politici die in de campagne gezworen vijanden waren, werken opnieuw samen. De wonden die de Amerikaanse campagne slaat, zullen minder snel genezen, zelfs als Trump niet wint. Dat is slecht nieuws voor ons allemaal. De wereld heeft een Amerika nodig dat zich verenigt, geen land dat zichzelf verscheurt.
De meeste experts stellen ons gerust dat Trump nooit president wordt. Maar ze stelden ons ook gerust dat hij nooit de Republikeinse kandidaat zou worden