München redt het. Of toch niet?
Wir schaffen das, zei kanselier Angela Merkel een jaar geleden. Veel Duitsers zijn daar niet meer zo zeker van. Terwijl München nog aan het bekomen is van de schietpartij van vrijdagavond, vielen in Reutlingen alweer een dode en gewonden.
| ‘ Het is hier nooit abnormaal geweest. Er heerste nooit paniek’, antwoordt de taxichauffeur op de vraag of München daags na de dramatische schietpartij in een winkelcentrum zijn normale draai heeft weergevonden. Vrijdagavond was de stad in lockdown gegaan. De politie vroeg iedereen binnen te blijven terwijl ze jacht maakte op ‘drie zwaar bewapende daders’. Het centraal station werd ontruimd, met chaotische taferelen tot gevolg. Overal meenden angstige mensen schoten te horen. Het duurde tot diep in de nacht voor de ware toedracht duidelijk werd: een jongeman met psychische problemen schoot wild in het rond en pleegde daarna zelfmoord. Via de achteruitkijkspiegel werpt de taxichauffeur me een strenge blik toe: ‘In elke grote stad gebeurt er wel eens een moord.’ Zijn de Münchenaars echt zo gestaald? Bij de aanblik van het zwarte doek rond de McDonald’s waar negen mensen werden doodgeschoten vanop het dak van het tegenoverliggende Olympia-Einkaufszentrum, kan je onmogelijk anders dan een traan wegpinken. Het was er gisterochtend een komen en gaan van mensen met bloemen en kaarsen. Sommigen prevelden een gebed. Alleen het tiental buitenlandse cameraploegen dat er nog steeds continu live verslaggeving deed, verstoorde de ingetogen stilte. Het winkelcentrum, in het noordwesten van de stad, bleef zaterdag uitzonderlijk gesloten en ook gisteren waren de straten in de buurt nog afgesloten. Ieder heeft zo zijn eigen reden om te komen. Een vrouw legt een grote ruiker neer omdat ‘haar dochter werkt in een jeugdcentrum waar vrienden van de slachtoffers kwamen’. Bij de boodschappen zijn er verdrietige – ‘We zullen jullie missen’ – en vertwijfelde – ‘Waarom?’ – en ook een enkele heel harde, die de verantwoordelijkheid legt bij ‘politici en journalisten die de haat tegen de mensheid aanwakkeren’.
Biergarten
Maar elders was de stad dit weekeinde inderdaad weer haar zomerse zelf, al bleef een aantal festivals afgelast uit eerbied voor de slachtoffers. Het winkelcentrum ligt dan ook een eind van het stadscentrum. Het is een wijk van sociale appartementsblokken, vlak bij het Olympisch Stadion waar de Palestijnse Zwarte September tijdens de Spelen van 1972 elf Israëlische atleten vermoordde. In de Königlicher Hirschgarten, een van Münchens grootste biergartens, speelde het Oberbayern-orkestje gistermiddag uit volle borst. De Münchenaars hebben nog niet beslecht of het werkelijk een verschil maakt of de dader een ziekelijke jongeman was of een jihadist. En wellicht raken ze het er ook nooit over eens. ‘Een jaar na de massale instroom van vluchtelingen is de opinie in de stad volledig gepolariseerd’, zegt Ina, terwijl ze bier en pretzels bestelt. ‘Een genuanceerd debat over het vluchtelingenprobleem is niet meer mogelijk. Alles is zwart of wit. En dat is nieuw.’ Ze merkte hoe opgelucht haar kennissen waren dat de schutter geen moslimextremist was. Het zou de angst voor het Okto- berfest, waarvoor de voorbereidingen al volop bezig zijn, nog hebben vergroot. Vrijdagavond werd gezien als een algemene repetitie voor het jaarlijkse bierfestijn wanneer de stad vol dronken toeristen loopt. Alle noodplannen werden getest, zelfs die van de lokale media. Rita Eckart, die als therapeute voor een internationale hulporganisatie werkt, is het helemaal met haar eens. ‘Een terroristische aanslag zou de spanning met de vluchtelingen heb- ben aangewakkerd.’ Zelfs Münchenaars van buitenlandse origine zijn het er niet over eens of het leven voor hen moeilijker zal worden. De Pakistaans-Duitse journaliste Fatema Mian merkt plots veel meer blijken van racisme. ‘Mensen gooien alles op een hoop’, klaagt ze. ‘Ze maken geen onderscheid tussen deze schietpartij en islamistische terreur.’ Ze zucht diep als in de vooravond het nieuws over een nieuwe steekpartij bekend wordt.
‘Een genuanceerd debat over het vluchtelingenprobleem is niet meer mogelijk. Alles is zwart of wit. En dat is nieuw’
‘Gezinnen met kinderen worden aanvaard, maar met de grote aantallen alleenstaande jongemannen hebben veel mensen problemen.
Volgens de politie hakte een 21-jarige Syrische asielzoeker in Reutlingen een vrouw dood met een machete. ‘Olie op het vuur’, vreest Mian. Maar een Ethiopiër die al ruim twintig jaar in de stad woont en met zijn hele familie naar het Olympia-winkelcentrum was gekomen om eer te betonen aan de slachtoffers, voelt geen verschil. ‘Dat was ook niet het geval na de massale vluchtelingeninstroom vorig jaar.’
Over een maand is het precies een jaar geleden dat Merkel haar landgenoten verzekerde: ‘Wir schaffen das!’. Ina heeft haar stad in die periode zien veranderen. München is weliswaar geen kosmopolitische metropool, maar Arabische vrouwen in nikab zijn er geen vreemd zicht in het straatbeeld. Rijke inwoners uit de emiraten komen naar de Beierse hoofdstad voor medische behandelingen. ‘Daar hebben de Münchenaars geen probleem mee, vanwege het geld. En omdat ze terug vertrekken. Maar asielzoekers, dat is anders. Gezinnen met kinderen worden aanvaard, maar met de grote aantallen alleenstaande jongemannen hebben veel mensen problemen.’ Oudejaarsnacht in Keulen, toen veel vrouwen werden lastiggevallen, was volgens haar een echt keerpunt. En dan kwam een week geleden de steekpartij op de trein in het Beierse Würzburg door een alleenstaande minderjarige asielzoeker. ‘Veel Duitsers denken dat vluchtelingen een voorkeursbehandeling krijgen bij de toewijzing van sociale woningen en uitkeringen. En inmiddels wordt rechts maar sterker en sterker. Vandaag vinden veel Duitsers dat die Willkommenskultur op zijn minst naïef was. Ze hebben het gevoel dat we het helemaal niet rooien.’ ‘De meeste Duitsers zijn fier dat we zo veel vluchtelingen opvangen’, werpt Rita Eckart tegen. ‘Natuurlijk is het moeilijk. Maar het is onze morele plicht deze mensen te helpen. We weten misschien nog niet goed hoe, maar we moeten het gewoonweg redden. En de Duitsers beseffen dat.’ Er zal nog veel bier vloeien in de Hirschgarten eer deze discussie beslecht is.