HET IS NIET OF-OF

Duitsland heeft een traumatiserende week achter de rug. Plots leek het land van alle kanten bedreigd door terreur en geweld. Minstens vier opeenvolgende incidenten waarbij de dader een migratieachtergrond had, schokten de bevolking. Door hun snelle opeenvolging leken de gewelddaden deel uit te maken van een groter geheel en dus een gemeenschappelijke verklaringsgrond te hebben. Naarmate het onderzoek naar de feiten vordert, blijkt de werkelijkheid ingewikkelder te zijn. Zoals het er nu naar uitziet, hebben de eerste en de laatste gewelddaad uit de reeks een duidelijk verband met de islamistische terreur en zelfs met IS. De man die op de trein bij Würzburg met een hakmes toesloeg, beriep zich op die organisatie en gisteren bleek dat ook de recentste pleger, die zich zondagavond opblies op een festival in het Beierse Ansbach, een boodschap had nagelaten waarin hij IS trouw zwoer. De man van Iraanse afkomst die vrijdagavond in München negen mensen doodschoot en de Syrische asielzoeker in Reutlingen die zondag een vrouw ombracht met een mes blijken vooralsnog alleen persoonlijke motieven te hebben gehad. Wellicht is er in geen van de vier gevallen een enkelvoudige verklaring voor hun ontsporing. Ook bij lieden die zich op de islam of de jihad beroepen, kunnen mentale problemen een rol spelen, zoals kennelijk het geval was bij de Syrische man met de rugzakbom die al twee suïcidepogingen achter de rug had. Evengoed kan bij iemand die niet als geradicaliseerd bekendstond en geen enkel signaal in die zin achterliet, religie of cultuur op een of andere manier tot een geweldsexplosie hebben bijgedragen. Het is niet of-of. Aan het ene uiterste staan getrainde en met een vast strijdplan uitgestuurde Syriëstrijders die in hechte groepen optreden. Aan het andere uiterste zijn er gestoorde eenlingen bij wie iets in hun persoonlijke leven de stoppen doet doorslaan. Tussenin bevinden zich allerhande gradaties en combinaties. Het is voor de veiligheidsdiensten een grote uitdaging om op elk daarvan voorbereid te zijn. En het is voor een samenleving ontwrichtend om met die groeiende variëteit aan zwaar geweld te moeten omgaan. Met iedere aanslag of schokkende gewelddaad wordt het moeilijker om de nuance te blijven zien. De nuance wordt zelfs verdacht. Ze lijkt een ideologisch bepaalde onwil om feiten onder ogen te zien te moeten maskeren. Maar gebrek aan nuance brengt oplossingen niet dichterbij. De strijd tegen islamistische terreur wordt niet geholpen door psychische ontsporingen er gemakshalve mee op een hoop te gooien.

Met iedere aanslag of gewelddaad wordt de nuance moeilijker en verdachter