God gaat op reis
De fototentoonstelling ‘Believe on the move’ verkent de vragen die rijzen wanneer nieuwe religies in onze contreien opduiken. Ze toont ook aan dat de Lage Landen – tot hun eigen verbazing – nog lang niet klaar zijn met hun eigen religieuze erfenis.
Het gebeurt niet elke dag dat je bij de opening van een fototentoonstelling stuit op een zuster Augustines in vol ornaat, maar in Utrecht was het zo ver. Dat kwam zo: de genaamde zuster Marie had de pech enkele dagen voor de opening in de buurt van de tentoonstellingsruimte van haar fiets te vallen. Twee medewerkers – een ongelovige en een met een moslimachtergrond – hielpen de kranige zuster overeind. Meteen het soort ontmoetingen waarover Fotodok het dit jaar wil hebben. Zuster Marie werd prompt uitgenodigd voor de opening. Zodoende.
Het is het soort van detail dat laat zien met hoeveel goodwill de samenstellers het stekelige thema ‘ geloof ’ willen aansnijden. De term ‘Belief’ in de titel werd bewust verkozen boven ‘religion.’ De samenstellers willen de politieke angel zo veel mogelijk uit de polariserende discussie halen. Het geloof dat de nieuwkomers – migranten, vluchtelingen, gelukzoekers – naar onze contreien brengen, wordt als zeer kwetsbaar en individueel voorgesteld, niet als een tsunami en nog minder als opium van het volk. De keuze voor een beeld uit de reeks ‘Prophet’ van de Belg Geert Goiris past in die keuze: geen concrete verwijzing naar de religieus-politieke hete hangijzers van dit moment, maar onwerkelijke beelden uit een futuristisch landschap, waarin een mysterieuze profeet opstaat. Bidden in de disco
Op die manier kan het overwegend documentaire werk in het vervolg van de tentoonstelling tot zijn recht komen zonder nodeloze polarisering. Met opmerkelijk serene beelden van de Brit Martin Parr over de verschillende geloofsgemeenschappen – van moslims over Sikhs tot katholieken en orthodoxen – in het verpauperde industriële hart van de Britse Midlands. Voor wie Parr enkel kent van zijn sarcastische beelden van schreeuwlelijke toeristenstranden en decadente feestjes, is het even schrikken. Maar voor Parr is het een terugkeer naar zijn vroegste werk, een reeks uit de vroege jaren 70 waarin hij – in zwart-wit – een besloten ‘non-conformistische’ kerkgemeenschap volgt. Als er één religie dezer dagen écht on the
move is, dan wel de islam. De Nederlandse fotograaf Henk Wildschut volgt al enkele jaren de ontwikkelingen in de ‘Jungle’, het vluchtelingenkamp bij Calais. Hij documenteert hoe de bewoners al van bij het begin godshuizen beginnen op te richten –moskeeën én kerken – uit alle mogelijke afvalmateriaal. Alles hebben deze mensen achtergelaten, behalve hun geloof, zoveel mag duidelijk zijn.
De Italiaan Nicolo Degiorgis documenteert sec, in zwart-wit en met bijbehorende kadasterkaarten, de tientallen geïmproviseerde moskeeën die islamitische migranten doorheen Noord-Oost-Italië opzetten. Italië telt momenteel geen tien erkende moskeeën voor een populatie van 1,5 xmiljoen gelovigen, dus zoeken de moslims hun toevlucht in schuurtjes, lege winkels en vervallen disco’s.
Het wordt nergens met zo veel woorden gezegd, maar als je die beelden zo ziet, kun je niet anders dan het doemdenken over een islamitische ‘invasie’ in onze contreien met een stevige korrel zout nemen. God is (niet) dood
Wat nog het meest opvalt: dat ook de traditionele ‘inheemse’ godsdiensten nog niet weg zijn uit een samenleving die zo graag gelooft dat God dood is. Maar liefst drie documentaires over de clash tussen het strenge christelijke geloof en de moderniteit worden vertoond, geflankeerd door het meest persoonlijke werk uit de hele tentoonstelling: De val, mijn vader het geloof
Wat nog het meest opvalt: de traditionele ‘inheemse’ godsdiensten zijn nog niet weg uit een samenleving die zo graag gelooft dat God dood is
en ik, van de jonge Nederlander Samuel Otte. In een reeks verstilde, rigoureuze beelden documenteert Otte zijn verwijdering van de gereformeerde traditie waarvan zijn familie al generaties lang een spil vormt. Het brengt hem in conflict met zijn stervende vader, met alle schuldgevoelens van dien. Otten kent maar al te goed de allegorische tekening met de wegen van goed en kwaad die vele gereformeerde gezinnen aan de muur hebben hangen. Het doet je iets, wanneer je de verlegen jongeman hoort zeggen dat hij de weg die leidt naar de hel heeft gekozen, louter omdat hij van zijn geloof is afgestapt. In zijn eigen gemeenschap hoeft hij met dit werk niet aan te komen.
Nestbevuiler
Ook Hilligje Kok-Bisschop, de protagoniste uit de bekroonde documentaire
Houdt god van vrouwen? (Emile van Rouveroy) weet wat je te beurt valt wanneer je het deksel licht. Kok, inwoonster van het streng gereformeerde bolwerk Staphorst in Zeeland, wil een grotere rol voor vrouwen in de kerk en in de partij SGP. Haar strijd voor meer vrouwenrechten wordt onomwonden afgedaan als ketterij, verwijten van nestbevuiling zijn niet van de lucht. ‘Ik wil geen nestbevuiler zijn’, zegt ze in een geanimeerde discussie met Otte, documentairemaker Van Rouveroy en zuster Marie, ‘maar waarom moet er in onze geloofsgemeenschap steeds een man boven de vrouwen staan? Ik sta in de wereld, maar ik mag er geen deel van uitmaken. Interactie met die wereld betekent natuurlijk keuzes maken, maar dat brengt onrust met zich mee. Ach, die mensen hebben twee gezichten. En het is zo veilig binnen die kerk. Ik voel het wel: sinds ik aan de documentaire heb meegewerkt, word ik er niet meer bij betrokken.’
Stof voor een pittige discussie, maar ze komen er niet zo één-twee-drie uit. Daar helpt geen stralende kloosterzuster in het gezelschap aan. ‘Belief on the move’, nog tot 23/10 in Fotodok, Utrecht. http://fotodok.org