Barack Obama heeft als president één cruciale fout gemaakt, schrijft Hij redde de banken, maar niet de armen, de zwarten en de jongeren. Hoe Barack Obama het pad effende voor Donald Trump
Er zijn plannen om een herdenkingsmunt van 24 karaat goud te slaan waarop de dame van het Vrijheidsbeeld afgebeeld wordt als een zwarte Amerikaanse. Rondom haar met goud versierde profiel met dikke lippen en haarvlechten die in een knot samengebonden zijn, staan de woorden ‘liberty’ en ‘in God we trust’. ‘Terwijl dit land verder blijft evolueren’, zei Elisa Basnight, directrice van de nationale bank, ‘gebeurt hetzelfde met de afbeelding van het Vrijheidsbeeld.’
Helaas evolueert die afbeelding veel sneller dan het land. De munt is 100 dollar waard; in 2010 werd het gemiddelde nettovermogen van een kleurlinge geschat op amper 5 dollar. Zwarte vrouwen verdienen 65 percent van wat een blanke man verdient – die kloof is nog net zo groot als twintig jaar geleden. De nationale bank heeft een munt gemaakt als eerbetoon aan net die vrouwen van wie de meesten onder hen ze niet eens kunnen betalen – want de economie genereert slecht betaalde banen die hen vrijheid zonder gelijkheid opleveren.
De voorbije acht jaar hebben de Amerikaanse progressieven zich te goed gedaan aan symbolisme. Een aanzienlijk deel van de bevolking, onder wie ook de aanhangers van Barack Obama, had een beter gevoel over het land, ook al waren ze er zelf op achteruitgegaan. De jonge, aantrekkelijke, intacte, integere zwarte familie in het Witte Huis belichaamde een hoopvolle toekomst voor Amerika en ver daarbuiten. Het zijn fotogenieke kleurlingen die er in zwart-wit zelfs nog beter uitzagen, ze waren chic zonder opzichtig te zijn. Met hun verhalen over persoonlijke groei zonder privileges bouwden ze aan een Camelot zonder kasteel: ze gaven de indruk dat alles mogelijk was in een periode van economische stilstand, sociale inertie en politieke onzekerheid.
Veel progressieven zullen rouwen om wat voorbij is. Ze zullen nog altijd niet kunnen geloven wat er gebeurd is en hun diepe bezorgdheid uitdrukken over wat er ons te wachten staat. Het is een grote sprong – in politiek, retorisch en esthetisch opzicht – van een koffiekleurige, respectvolle intellectueel naar een zonnebankbruine, vrouwonvriendelijke patser.
Maar we moeten beseffen dat er een verband is tussen het ‘nieuwe normaal’ en de oude gang van zaken, anders blijft het verzet in het Trumptijdperk beperkt tot grapjes op Twitter die aangedreven worden door machteloze woede en bedorven nostalgie. Deze overgang is niet enkel een kwestie van opvolging – een slechte president die na een goede president komt – maar ook van gevolgen: afgrijselijke plannen die mogelijk gemaakt zijn door de mislukking van zijn voorganger.
Het ligt voor de hand dat de progressieven Trump verachten. Hij is een lichtgeraakte oplichter, een bullebak, een fanaticus, iemand die opschept over seksuele aanranding. Het vraagt weinig moeite om hem aan te vallen op zijn intenties. Daarom is het ook zo moeilijk te begrijpen waarom hij zo veel mensen aanspreekt. Op dezelfde manier ligt het voor de hand dat de progressieven dol zijn op Obama. Hij is evenwichtig, zorgzaam, slim en welbespraakt – en hij heeft een paar goede dingen gedaan. Daarom is het zo moeilijk voor de progressieven om een principiële en geloofwaardige analyse van zijn presidentschap op te stellen.
We kunnen Obama Trump niet verwijten. Het waren de Republikeinen die hem genomineerd hebben en die hem voorlopig zijn zin geven. En toch zou het oneerlijk zijn te beweren dat Trump opgestaan is vanuit een vacuüm dat geen verband houdt met de voorbije acht jaar.
Dat verband is voor een stuk bepaald door wie Obama is: een zwarte man met een afvallige moslimvader uit Kenia. Die combinatie van identiteiten was koren op de molen van een steeds schriller klinkende vleugel van de Republikeinse partij in een periode van oorlog, migratie en rassenrellen. Trump heeft racisme niet uitgevonden. Raciale provocatie is inderdaad al meer dan vijftig jaar een pijler van de strategie van de Republikeinse partij.
De rol van racisme mag niet gebagatelliseerd worden, maar je zou kunnen aantonen dat de impact ervan overdreven kan worden. Trump heeft duidelijk de bestaande racisten aangemoedigd, maar het is niet bewezen dat er door hem nieuwe zijn bijgekomen.
Er bestaat echter een dieper verband tussen de opkomst van Trump en wat Obama verwezenlijkt heeft – of beter, niet verwezenlijkt heeft – op economisch vlak. Hij is in het Witte Huis beland tijdens een economische crisis waarbij de Democratische meerderheid in de beide Huizen het onderspit delfde, net zoals de banken. Obama moest kiezen of hij de financiële wereld zou vrijwaren of voluit voor verreikende hervormingen zou gaan die in het belang waren van de mensen die op hem gestemd hadden. Hij koos voor het eerste.
Toen hij nog maar een paar maanden ver was in zijn eerste ambtstermijn, belegde hij een vergadering met bankdirecteurs. ‘De president heeft ons op een bijzonder kwetsbaar moment getroffen’, zei een van hen tegen Ron Suskind in zijn boek Con- fidence men. ‘Hij had ons toen zowat alles kunnen vragen en wij hadden dat gewoon geslikt. Maar dat heeft hij niet gedaan – hij wilde ons vooral helpen en het protest de kop indrukken.’ Mensen verloren hun huis, terwijl de bankiers hun bonus bleven incasseren en de banken winst bleven maken.
Het is geen verrassing dat dat niet in goede aarde viel. Drie jaar ver in Obama’s eerste ambtstermijn wilde 58 percent van de bevolking – onder wie een overduidelijke meerderheid van Democraten en onafhankelijken – dat de regering zou helpen om de inbeslagnames van woningen tegen te houden. Timothy Geithner, minister van Financiën, deed het tegenovergestelde en voerde een programma in om de banken met man en macht uit de nood te helpen.
Toen Hillary Clinton dus de derde ambtstermijn van Obama wilde overnemen, was het probleem niet enkel een gebrek aan verbeelding. Nee, zijn eerste twee ambtstermijnen hadden hun belofte niet waargemaakt.
Vorige week zei 56 percent van de Amerikanen dat het land onder Obama achteruit was gegaan of dat er niets veranderd was op het economische vlak, terwijl 48 percent zei dat de kloof tussen arm en rijk groter geworden was – slechts 14 percent zei dat daar verbetering merkbaar was. Dat was de Obamacoalitie – zwarten, jongeren en armen – die in november niet gestemd heeft, waardoor Trump de overwinning kon behalen. De mensen van wie de verwachtingen niet vervuld werden: mensen die eerder naar een stembureau zullen trekken omdat ze naar een betere toekomst uitkijken dan omdat ze meer onheil in de toekomst vrezen.
Uiteraard zal het kabinet van Trump niet beter presteren, ze zullen het hoogstwaarschijnlijk nog veel slechter doen. En zelfs nu we aanvechten of het ‘nieuwe normaal’ wel zo legitiem is, mogen we niet doen alsof het iets vervangt wat wel populair en doeltreffend was. Wat vroeger normaal was, werkte niet. Het voorbarige heimwee naar de Obama’s in het Witte Huis is geen verlangen naar het beleid van Obama.
Iedereen die de nieuwe munt in zijn bezit heeft, zal je zeggen dat er een verschil is tussen dingen die er anders uitzien, maar je een goed gevoel geven en dingen die een verschil maken en ook echt iets goeds doen. Symbolen mogen niet afgewezen worden omdat ze onwerkelijk zouden zijn, maar ze mogen ook niet verward worden met de werkelijkheid.