De val van de topdokter
‘Topdokter’ Stefaan Van Gool maakte internationaal naam met vaccins tegen hersentumoren. Maar de lijst van tekortkomingen bij zijn klinische studies is lang. En zijn experimenten blijken één grote chaos.
BRUSSEL | Het was een bericht dat de wenkbrauwen deed fronsen, in de medische wereld en daarbuiten. R uim anderhalf jaar geleden raakte bek end dat Stefaan Van Gool het UZ Leuven had verlaten. Maar waarom zouden de wegen scheiden van een professor die in binnen en buitenland bekend is voor zi jn e xperimentele vaccins tegen hersentumoren, en het UZ L euven, hét bak en van grensverleggend medisch onderzoek in ons land? H et bleef lang een goed be waard geheim. Uit een reconstruc tie van De
Standaard blijkt nu dat he t ver trek van V an G ool he t ge volg is van ernstige problemen me t de klinische studies die hij uitvoerde bij patiënten me t een le vensbedreigende hersentumor . Onder hen veel kinderen.
Dat alles k wam bovendri jven vanaf eind 2013. De opnames voor de Vierreeks ‘ Topdokters’ waren toen volop bezig. Televisiekijkend Vlaanderen maakte in de uitzendingen kennis met Van Gool, zijn gezin en de afdeling kinderneurooncologie in Leuven, waar hij kliniekhoofd was. En me t zijn patienten: kinderen, jongeren en volwassenen die aan een hersentumor lijden en voor wie de professor de laatste hoop was.
Het meisje Fran
Ten tijde van ‘Topdokters’ had Van G ool naar eigen zeg gen al meer dan 200 volwassenen en 40 kinderen met zijn experimentele tumorvaccins behandeld. Die vaccins moe ten he t af weersysteem aanzwengelen, zodat het lichaam zelf de hersentumor bestrijdt ( zie inzet).
Een van de patiënten was he t kleine meisje F ran, dat een kwaadaardige hersentumor had. De afleveringen van ‘Topdokters’ volgden haar en haar ouders tot in de operatiekamer en de consultatieruimte van V an G ool. Maar het kind herviel en overleed later.
Stefaan Van Gool is een autori teit. Zi jn patiënten reisden van over de hele wereld naar Leuven voor zi jn tumor vaccins. Ouders van kinderen die in behandeling waren bi j V an G ool zeg gen tot vandaag dat ze hem ook nu nog zouden raadplegen. Hun vertrouwen in de professor is grenzeloos.
Van Gool deed ook nooit moeite om zijn eigen status te relativeren. ‘Als MarieRose Morel en Steve Jobs bij ons waren behandeld, dan leefden ze wellicht nog ’, zei hij eind 2011 in het ledenblad van SP.A.
Een interne audit eind 2013 én een onderzoekscommissie in 2014 met interne en externe professoren brachten echter aan het licht dat dokter Van Gool zijn eigen dromen voor werk elijkheid nam. Of zi jn e xperimentele tumorvaccins bi j hersentumoren werken, is tot vandaag nog helemaal nie t be wezen. T och benadrukte Van Gool jaren geleden al in meerdere van zijn studies zonder enige terughoudendheid de ingebeelde baten en de volgens hem onbestaande risico’s.
Studie niet goedgekeurd, patiënten niet verzekerd
De lijst van tekortkomingen bij de studies van V an Gool is ellenlang. Ze getuigt van één grote chaos bij zijn experimenten met patienten.
Van G ool had e xperimentele behandelingen met tumorvaccins opgestart nog vóór hi j voor zi jn studie groen licht had gekregen van he t geneesmiddelenagentschap. Voor een andere studie had Van Gool zelfs nooit een aanvraag ingediend bij het ethische comité of bi j he t geneesmiddelenagentschap. Bij die laatste studie hadden dus nooit onaf hankelijke experts beoordeeld wat patiënten aan die studie zouden hebben en welke risico’s de behandeling inhield.
Omdat er geen of ficiële goedkeuring was van he t geneesmiddelenagentschap en/ of he t e thische comité, waren de patiënten niet verzekerd als hen ti jdens de studie ie ts zou overk omen, bi jvoorbeeld door een bijwerking. Of
daardoor problemen zi jn ontstaan, is nie t bekend.
In veel ge vallen lie t Van Gool het in elk geval na melding te maken van wat e xperts ‘ernstige ongewenste voorvallen’ noemen: incidenten die tot bli jvende invaliditeit van de proefpersoon of zelfs tot de dood kunnen leiden. In een wetenschappelijke paper over een van zi jn studies is er wel sprak e van epileptische aanvallen en gevaarlijke afwijkingen in het bloed bij patiënten. Maar hij bracht het ethische comité daar van nie t op de hoog te. H oewel ook dat verplicht is.
Euthanasie
Na he t eerste interne onderzoek in de winter 20 132014 was het UZ L euven gealarmeerd. H et ziekenhuis besliste meerdere studies stop te ze tten.
Van G ool werd intern op zi jn plaats gezet. Een gepland bezoek van Herman Van Rompuy, toenmalig voorzitter van de Europese Raad, aan de labo’s van Van Gool midden januari 20 14 mocht nog wel doorgaan. M aar de rondleiding werd uitgebreid, zodat ook onderzoek van collega’ s aan bod zou komen. Het mocht geen onemanshow meer worden, zoals gepland.
De professor bleef ondanks de interne heibel de media opzoeken. In februari 2014 nam Van Gool het initiatief om samen met 160 andere kinderar tsen een open brief naar de Kamervoorzitter te schrijven, waarin ze zich tegen de geplande uitbreiding van de euthanasiewetgeving voor minder jarigen verzetten. Van Gool ging daarover in het VRTprogramma ‘Reyers L aat’ in debat me t filosoof Etienne Vermeersch.
‘Net wanpraktijken van farma’
In november 20 14 werd ook een commissie met interne en externe e xperts aangesteld om de zaak in detail uit te spitten. Daarbij k wamen nog grotere problemen in de studies van V an G ool