MOSKOU IN HET WESTEN

Dinsdag hield Ale xander Tokovinin, Russisch ambassadeur , een lezing in L euven. Ik vreesde he t ergste. Een verhaal over de vriendschap tussen het Russische en he t Belgische volk bi jvoorbeeld. En nog ie ts over wereldvrede.

Maar Tokovinin sprak niet enkel, hij zei ook ie ts. M isschien nie t de juiste dingen. Edoch, een foute uitspraak is hoopvoller dan de afwezigheid van elk gesprek. Weinig is ge vaarlijker dan defensief le ven. Alles lijkt onder controle. Maar onder de oppervlakte groeit langzaam de kloof .

Tokovinin had het niet zo met de westerse waarden. ‘ Z e veranderen voor tdurend’, vond hij. ‘ En wij zouden altijd maar moeten volgen.’ H ij haalde de geli jkheid tussen mannen en vrouwen aan. Het homohuwelijk ook. Vooral dat. Wat er precies mis mee was, meldde hij niet. Het ging om het principe: westerlingen bepalen welke waarden essentieel zijn, en verzoeken de rest van de wereld om te volgen. Onderlig gend: anderen staan minder ver, moeten nog ontdekken wat wij al hebben ge vonden.

Je hoeft het met Tokovinin niet eens te zijn om in zijn kritiek sporen van waarheid te vinden. Wanneer we onze waarden aanprijzen, hebben we de neiging he t vooral over – heel terechte – recente verworvenheden zoals vrouwen en holebirechten te hebben, terwijl traditionele waarden zoals de vrijheid van meningsuiting en de vri jheid van godsdienst sterk er onder druk staan dan enkele jaren geleden. Alle mensenrechten zijn echter belangrijk, ook als ze even niet in ons kraam lijken te passen. Lijken te passen, want vri jheid is duurzamer dan dwang.

Waarin Alexander Tokovinin ook geli jk heeft: alle nieuws komt uit het Westen. Zijn er algemeen erk ende mensenrechten die hun oorsprong elders vinden? W e zouden het graag hebben. Z eker verlichte westerlingen willen heel hard openstaan voor de meest diverse invloeden. Maar slagen we er ook in? Een hard V erlichtingsdiscours gebaseerd op het absolute monopolie van de Rede kun je als heel rationeel, maar ook als heel westers interpreteren. Moeten we dan rede, wetenschap, waarheid in vraag stellen? Natuurlijk niet. Maar de werkelijkheid in ieder mensenleven gaat dieper, heeft ook andere aspec ten, die me t c ultuur, liefde, schoonheid, de geheimen van het innerlijk leven te maken hebben.

Toch ging, naar mijn smaak, de ambassadeur één keer gevaarlijk uit de bocht, toen hij zei dat je niet altijd over mensenrechten moet jammeren, zodra de meerderheid een democratische beslissing heef t genomen. Democratie is meer dan de absolute macht van de meerderheid. De meerderheid is pas de meerderheid bi j gratie van de minderheid, de term zegt het zelf. Als de meerderheid de minderheid misk ent, houdt zi j op meerderheid te zijn, verandert ze in brute macht.

Eigen aan mensenrechten is precies dat ze minderheden beschermen. Ook en vooral onaantrekkelijke. Je hebt de vrijheid van meningsuiting niet nodig om voor vriendschap tussen de volk eren te pleiten, niemand zal je opsluiten. Juist omdat mensenrechten minderheden beschermen, kan de meerderheid ze nie t zomaar afschaf fen. Daarom bestaan in nagenoeg alle landen mechanismen die verhinderen dat mensenrechten bij gewone meerderheid buitenspel worden gezet.

Ook als het niet om mensenrechten gaat, is democratie meer dan de macht van de meerderheid. Zoeken naar een brede consensus is een bli jvende opgave. Natuurlijk heeft dat proces grenzen. M aar overeenstemming vinden met wie je over heel veel van mening verschilt, is een blijvende bron van vreugde.

Uit mijn jaren in he t parlement heb ik vooral goede herinneringen aan we tten waarin velen zich uiteindelijk konden vinden, of ze nu over erfrecht of veiligheid gingen. Ze komen misschien trager tot stand, maar zi jn duurzaam. Z e ontsnappen aan steekvlampolitiek en de waan van de dag .

’s Avonds, bij het diner, bleek ambassadeur Tokovinin een man met veel cultuur te zijn. Een specialist in Oudarabisch, maar ook een doodgewoon mens die een religieus huwelijk sloot in de nadagen van de SovjetUnie, toen niet duidelijk was of dat wel helemaal mocht. Maar er gebeurde nie ts.

Eruditie is, naast humor, de sleutel van de diplomatie. J e kunt je eigen belangen pas verdedigen, als je in staat bent die van anderen te zien. Daar kun je expliciet naar vragen, maar je komt ze vooral op het spoor door onge veinsde belangstelling voor wie iemand werk elijk is. Dat voork omt opgekropte woede, en bitere gevoelens van miskenning.

De snelste weg naar iemand anders is altijd de zijweg.