Iran krijgt wat te veel impact
Zowel in SaudiArabië als in Israël gaf Amerikaans president Donald Trump Iran een verbale oorvijg. Waren de relaties dan niet verbeterd?
BEIROET I Het is niet dat Donald Trump met zijn uithalen naar Iran het geweer van schouder heeft veranderd. Hij heeft wel luider geroepen dan Amerikaanse presidenten doorgaans doen, en vooral zijn voorganger Barack Obama zocht meer de dialoog – met een nucleair akkoord als gevolg.
De banden van de VS met Irans aartsvijand SaudiArabië gaan ver terug, en hebben alles te maken met olie. Al in 1943 zei president Franklin D. Roosevelt dat ‘de verdediging van SaudiArabië van vitaal belang is voor de verdediging van de VS’. Met Iran daarentegen werden de even sterke banden verbroken toen ayatollah Khomeini er na de Iraanse revolutie van 1979 de macht greep.
Khomeini noemde de VS de ‘Grote Satan’ – de nauwe banden tussen Amerika en het afgezette regime van de Iraanse sjah waren daar niet vreemd aan – en ‘Dood aan Amerika’ behoort sindsdien tot de vaste spreekkoren van Iraanse regimeaanhangers. De relaties werden snel grimmiger toen het nieuwe, religieus geleide Iran Amerikaans ambassadepersoneel 444 dagen gijzelde, en de VS de Iraakse dictator Saddam Hoessein steunden bij zijn inval in Iran.
Het islamitische, sjiitische regime in Iran breidde intussen gestaag zijn regionale macht uit, doorgaans via sjiitische meerderheden én minderheden. In Libanon, tijdens de burgeroorlog daar, zette de Iraanse Revolutionaire Garde mee de Hezbollah op, een krachtige sjiitische militie die waarschijnlijk verantwoordelijk was voor een hele reeks massale bomaanslagen in Beiroet.
De relatie tussen de VS en Iran zit dus al decennia fout, terwijl de impact van Iran in de regio gestaag blijft groeien – tot grote onvrede van de twee belangrijkste Amerikaanse bondgenoten in de regio: Israël en SaudiArabië. Ironisch genoeg werd net Iran de grootste winnaar van de Amerikaanse invasie in Irak in 2003. President George Bush ontdekte plots dat ook Irak een weliswaar Arabische, maar sjiitische meerderheid heeft.
Sjiitische halve maan
In Irak vechten de VS en Iran nu theoretisch aan dezelfde zijde, tegen het soennitische Islamistische Staat (IS). In Syrië is dat anders: daar vecht Iran vooral voor het overleven van president Bas har alAssad, terwijl de VS bepaalde rebellengroepen steunen, maar focussen op de strijd tegen IS. Waarschijnlijk liggen onder meer in ZuidSyrië Amerikaanse special forces en Iraanse Revolutionaire Gardisten nu letterlijk op enkele tientallen kilometers van elkaar.
Die chaos in Syrië en Irak bood Iran weer nieuwe kansen. Al in 2004 beschuldigde koning Abdullah II van Jordanië Iran ervan een ‘sjiitische halve maan’ te willen creëren vanuit Iran, via Irak en Syrië tot de Mediterrane Kust in Libanon.
De rivaliteit in het Midden
Allicht liggen in ZuidSyrië Amerikaanse special forces en Iraanse Revolutionaire Gardisten nu op enkele tientallen kilometers van elkaar
Oosten is concreet, en gewapend. Vraag is dan of het wel zo’n goed idee is voor een Amerikaanse president om één van de hoofdrolspelers in dat conflict te selecteren voor zijn kritiek. Bondgenoten Israël en SaudiArabië zijn evenmin verre van onbesproken. Vijftien van de negentien kapers van 9/11 waren Saudi’s, en AlQaedaleider Osama bin Laden ook.
Voorlopig hebben Trumps uithalen en marsrichting weinig echte gevolgen – behalve dat het Saudische wapenarsenaal weer uitbreidt. Maar in het MiddenOosten is een ongeluk snel gebeurd.