Waar zijn de vredesbetogers gebleven? Nauwelijks tienduizend betogers poogden eind mei het housewarmingfeestje voor het nieuwe Navogebouw te verstoren. Nochtans kwam eregast Donald Trump de Europeanen onder druk zetten om hun militaire uitgaven op te tre
De jaren zestig brachten zonder een zweem van twijfel de kleurrijkste vredesacties – zoals de bedins van John Lennon en Yoko Ono – en de ontroerendste antioorlogsballades – zoals Whe
re have all the flowers gone? – voort. Bovendien schonk de Britse Campaign for Nuclear Disarmament de vredesbeweging een van haar krachtigste iconen, het
peacesymbool, gebaseerd op de letters N en D uit het semafooralfabet. En het victoryteken uit de Tweede Wereldoorlog kreeg een tweede leven als vredessymbool dankzij het protest tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam.
Maar in België viel dé bloeiperiode van de vredesbeweging in de jaren tachtig, toen betogingen tegen het besluit van de Navo om nieuwe kernraketten in Europa te stationeren 200.000 (1981), 400.000 (23 oktober 1983) en in de jaren nadien nog steeds ruim 100.000 mensen naar Brussel lokten. Waarom lukt zo’n massamo bilisatie vandaag niet meer? De Antwerpse politoloog Tom Sauer, die lid is van de raad van bestuur van het Vlaams Vredesinstituut, vindt een vergelijking met de jaren tachtig niet eerlijk omdat het een hoogst uitzonderlijke periode was. De Koude Oorlog bereikte het vriespunt en er heerste een diepe angst voor een nucleair armageddon.
Het is op die angst dat de antiraketbetogingen teerden. Sindsdien laaiden de emoties nog slechts één keer zo hoog op. Op 15 februari 2003 gaven zo’n 75.000 mensen in Brussel uiting aan hun afkeer van president George W. Bush en diens plannen om Irak binnen te vallen.
De Vlaming cocoont
Dergelijke aantallen werden ook in de jaren zestig en zeventig in de verste verte niet gehaald. De antiatoommarsen in Mol (1960) en Brussel (1963) trokken respectievelijk 4.000 en 10.000 deelnemers. Aan de eerste Vietnambetoging in België, in de lente van 1967, namen slechts 10.000 mensen deel, ook al hadden zo’n 250 prominenten, onder wie kardinaal Jozef Cardijn en de socialistische minister van staat Camille Huys mans, de Amerikanen in een manifest opgeroepen hun bombardementen op NoordVietnam stop te zetten en hun troepen terug te trekken. Het jaar nadien werd met 20.000 betogers het hoogtepunt van het Vietnamprotest bereikt.
Maar er is vandaag meer aan de hand dan het gebrek aan mobiliserende emoties, meent Sauer. De Vlamingen cocoonen en dat speelt de vredesbeweging parten. Hij denkt dat ook de secularisering en het zwakke maatschappijkritische leiderschap binnen de kerk een rol spelen. ‘Progressiefkatholieke organisaties waren indertijd drijvende krachten achter die betogingen. Vandaag heerst er oorverdovende stilte in de kerk.’ Voeg daarbij een economie die minder vrije tijd laat en een politieke verrechtsing: ‘Dat is niet het ideale klimaat voor een vredesbeweging.’
‘De vredesbeweging is altijd klein geweest. We hebben altijd de steun nodig gehad van de grote middenveldorganisaties’, beaamt Ludo De Brabander van Vrede vzw, medeorganisator van de betoging tegen de Navo en Trump afgelopen mei. ‘En die schieten niet altijd meer in actie.’
Sociale media
De grote manifestaties van de jaren tachtig moesten op voorhand en geduldig worden voorbereid via lokale verenigingen. Vandaag kan via de sociale media razendsnel worden gemobiliseerd. Gemakkelijker, maar vluchtiger. Het engagement is vaak een steekvlam, de opbouw van de betoging minder zorgvuldig.
Ook de lokale steunpunten zijn weggevallen, stelt De Brabander vast. Organisaties als OxfamWereldwinkels stelden hun netwerk, dat heel Vlaanderen besloeg, ter beschikking. Ze fungeerden als een knooppunt tussen groeperin
‘Als de vredesbeweging niet meer beweegt, is dat omdat het Vlaamse gemeenschapsleven niet meer beweegt’ TOM SAUER Politoloog
gen die zich bekommerden om ontwikkeling, mensenrechten, milieu. De vredesbeweging kon er gebruik van maken voor haar mobiliseringscampagnes. Moeizamer, maar duurzamer. Bovendien: The times they are
achangin’. Het einde van de Koude Oorlog noopte de vredesbeweging tot een grondige heroriëntering. De nieuwe internationale verhoudingen liggen ingewikkelder. De eensgezindheid tussen organisaties van verschillende strekking – Pax Christi (christelijk), Vrede (voortgesproten uit het communisme) en Vredesactie (radicaal pacifistisch) – is daarom ook moeilijker te bereiken.
Bloedige conflicten als die in Joegoslavië en Jemen of de Belgische deelname aan de luchtoorlog in Libië leidden niet tot een massale opstoot van woede en verzet. ‘Ook in de jaren zestig en zeventig was de opkomst klein, tenzij het om imperialistische conflicten ging’, nuanceert De Brabander. Zelfs de ‘genocide’ in Biafra (1967’70) miste wervende kracht.
De vredesbeweging in Vlaanderen hangt niet in de touwen. Ze produceert nog steeds, met veel idealisme en deskundigheid, degelijk werk. Dat ze er niet meer in slaagt de grote massa op de been te brengen, mag niet alleen op het conto van de vredesorganisaties worden geschreven, vindt politoloog Sauer. ‘De vredesbeweging is een afschijnsel van de samenleving. En als de vredesbeweging niet meer beweegt, is dat omdat het Vlaamse gemeenschapsleven niet meer beweegt.’
‘Progressiefkatholieke organisaties waren indertijd drijvende krachten achter die betogingen. Vandaag heerst er oorverdovende stilte in de kerk’ TOM SAUER Politoloog