De lobbymolen rond de nieuwe gevechtsvliegtuigen draait al jaren op volle toeren. Verrassende toeren soms. Want als u dit vliegtuig leuk vindt, dan hebt u misschien ook interesse in een nieuwe koelkast of een wasmachine?

Jobs, jobs, jobs. De vliegtuigbouwers die de vervanger voor de F16 willen leveren, hebben het goed begrepen. Allemaal zijn ze bereid om met stevige economische compensaties op de proppen te komen, als de Belgische regering kiest voor hun toestel. Vorige week kondigde BAE Systems al aan dat het twee productieeenheden in België zou openen, als ons land voor de Eurofighter Typhoon kiest. Eén in Wallonië en één in Vlaanderen. Lockheed Martin doet nu nog straffer en zou volgens De Tijd ‘industriële participaties in de drie regio’s’ aan zijn bod koppelen, als we maar voor de F35 gaan. Wat het Franse Dassault boven op zijn Rafale wil geven, is nog onduidelijk, maar de Franse regering belooft dat het heel wat zal zijn.

Sinds vorige week de deadline voor de offertes verstreken is – Lockheed en BAE Systems dienden er een in, Dassault probeert de regering buiten de procedure om te charmeren – lijkt de competitie om de F16 te vervangen bijna op een ordinaire braderij. Alle lobbyremmen los! Koop bij ons en we zullen zien wat we nog voor u kunnen doen. Met een vette knipoog erachteraan.

Toch draait die lobbymachine al jaren op volle toeren. Ons land is van plan om voor 3,6 miljard euro vliegtuigen te kopen. Dat is een order waar niemand zomaar zijn neus voor ophaalt. De vijf constructeurs die initieel meedongen, dus ook Saab met zijn Gripen en Boeing met de F18 Superhornet, hebben de voorbije jaren kosten noch moeite gespaard om hun product in de markt te zetten.

Alle mogelijke ‘stakeholders’ werden bestookt met presentaties, wekelijkse nieuwsbrieven, uitnodigingen voor airshows in het buitenland, boekjes met blitse vliegtuigfoto’s op dik papier, massa’s facts & figures en zelfs een USBstick

Minister van Defensie Steven Vandeput (NVA) heeft de deur altijd stevig op slot gehouden, wanneer de producenten bij hem kwamen aankloppen. Is dat de lange schaduw van de smeergeldaffaire bij de aankoop van de Agustahelikopters? Verschillende PS en SPministers moesten toen aftreden.

Vandeput wil de beslissing zo objectief mogelijk laten verlopen, maar Agusta was toch andere koek, vindt hij. ‘Dat was zuivere omkoping, geen lobbywerk. Naar iemands uitleg luisteren is geen misdrijf, omkoping wel. Maar ik wil zelfs maar een zweem van partijdigheid geen kans geven, dus blijft de deur dicht.’ Het toeval wil dat hij net op een grote militaire beurs in Londen is wanneer we hem bellen. ‘De offertes zijn nu binnen en bovendien heb ik alleen de Belgische stands bezocht’, verzekert hij. ‘Kijk, deze aankoop is een heel technisch dossier. Bij Defensie houden 32 specialisten zich met dit dossier bezig. Ik moet op hen vertrouwen. Het heeft geen zin om een hele procedure uit te werken, als je je dan zou laten leiden door lobbyisten. Ik heb elk contact afgehouden.’

De Federale Overheidsdienst Economie en de defensiestaf hebben die contacten wel. De economische return is een belangrijk element in de beslissing. Het bedrag kan fors oplopen. Voor de F16’s ging het om 4,17 miljard euro, tegenover een oorspronkelijk aankoopbedrag van 2,4 miljard. De regels zijn sindsdien wel veel strenger geworden en Europa kijkt nauwlettend toe op oneerlijke concurrentie. De economische return weegt in de beoordeling van de offertes maar voor 10 procent mee. ‘Eigenlijk wordt daar alleen rekening mee gehouden, als het verschil tussen de nummers 1 en 2 in de rangschikking kleiner is dan 10 procent’, zegt een betrokkene.

Dat het nu moeilijker is om ‘economische compensaties’ in te bouwen, betekent overigens niet dat het onmogelijk is. Een Europese directieve (2009/81) legt vast wat mag en wat niet. Gelijkheid van inschrijving, transparantie, concurrentie ... Maar er is een achterpoort: artikel 346. Dat stelt dat wanneer essentiële veiligheidsbelangen in het gedrang zijn, de productie in eigen land gehouden kan worden.

Al zit daar soms wat rek op. Een gesprekspartner wijst erop dat de Fransen

Ons land is van plan voor 3,6 miljard euro aan vliegtuigen te kopen. Dat is een order waar niemand zijn neus voor ophaalt