Pleidooi voor levenslustig eten
‘Nooit hebben we zo’n grote keuze gehad, nooit hebben we zo neurotisch gedaan’
DORIEN KNOCKAERT ‘EINDELIJK, dat iedereen het maar eens begint te snappen ... gezondheid eet je zelf, met veel groenten en fruit.’ Het is een Facebookreactie op de nieuwe voedingsdriehoek en het klinkt goed. Behalve voor mensen wier gezondheid bergaf gaat: voor hen klinkt het als een vingerwijzing. ‘Ik denk dat iedereen zijn li chaam zodanig moet leren ken nen dat hij zelf kan uitmaken wat hij nodig heeft’, vindt een andere reageerder. Dat heeft dan weer iets bevrijdends, maar is ook een opgave. Zit je niet lekker in je vel, dan komt dat doordat je je noden niet snapt.
Eten moet ons genezen: het is de afgelopen vijf jaar een heel po pulaire gedachte geworden. Vroeger was het meer een meta foor: eten is zoals geneeskunde, want het kan (onmiskenbaar) bij dragen tot een goede gezondheid. Vandaag bedoelen veel mensen het letterlijk. Je hoeft geen doktersdiploma te hebben om daar theorieën over te verspreiden, met een website en een Insta gramaccount kom je een heel eind. Een kop koffie met een lepel plantaardige boter ‘geeft je meta bolisme een vliegende start, drijft je hersenfunctie op en veroor zaakt vetverlies zonder honger’, schrijft pakweg yogatrainer Jor dan Younger op haar blog Balan ced Blonde (178.000 volgers op Instagram). Maar voor vrouwen kan het goed zijn om ‘een gezon de dosis collageenpeptides door je koffie te roeren, om je hormo nen te stabiliseren en je bloedsui ker op peil te houden’.
Eten is geen mirakel
Maar voeding ís voor de mees te aandoeningen geen medicijn. Een dieet helpt uiteraard als je allergisch bent voor bepaalde in grediënten, als je een voedings intolerantie of spijsvertering klachten hebt. Het helpt ook voor mensen met diabetes type 2 in een vroeg stadium. Als die meer groenten en minder koolhydra ten gaan eten, kunnen ze zonder medicijnen genezen. Het helpt soms voor mensen met obesitas, maar vaak pas nadat ze een maagverkleining hebben gekre gen.
Voorts weten we weinig zeker over de invloed van eten op onze gezondheid, en stellen veel won dermiddeltjes en diëten teleur. Ook als je ervan afvalt, zijn de statistieken niet feestelijk. De meeste diëters komen na verloop van tijd weer bij. En zul je dan blij zijn dat je al die dagen ontbeten hebt met collageenpeptides, terwijl het ook een kop yoghurt met knapperige granola en braambessen had kunnen zijn, een smeuïge omelet met paddenstoelen, een boterham met pindakaas en banaan of een dampende kom havermout met kaneel?
Nooit eerder hebben we zo’n grote keuze gehad uit verleidelijk, deugddoend eten. En nooit hebben we over eten zo neurotisch gedaan. Omdat keuze ons doet verkrampen – als ik ben wat ik eet, wil ik dan meer een omelet of een braambes zijn? – maar ook omdat onze voeding geïndustrialiseerd is. We maken er gretig gebruik van dat we ons eten niet meer helemaal zelf moeten maken, maar die relatief nieuwe situatie vult ons ook met argwaan en schuldgevoel. En het heeft een nieuwe industrie gecreëerd: die van de eetgoeroes.
Eten is nooit zuiver
Een van de populairste dieettrends van het moment is clean eating: eten dat zo zuiver mogelijk heet te zijn – vaak is het veganistisch, vrij van suiker of additieven, en ziet het eruit alsof er geen industrie aan te pas gekomen is. ‘Het grote voordeel van clean eating is dat je je vetverbranding activeert op een gezonde manier zonder honger. En dat niet alleen, al na een korte tijd kun je ook je suikerverslaving overwinnen’, schrijft coach Inge van Haselen bijvoorbeeld op haar website. ‘Door deze manier van eten ga je er goed uitzien, krijg je energie en pas je weer lekker in je kleren.’ Als je doorklikt, kun je een ‘buikvet burner programma’ aanschaffen. Zo’n aanpak typeert de nieuwe lichting eetcoaches, die losstaan van de officiële gezondheidszorg en hun winkel draaiende houden met kookboeken, voedingssupplementen, dure consultaties en zuiveringskuren.
Maar eten ís niet clean (en ook als het clean zou zijn, is het heel onwaarschijnlijk dat het je vetverbranding activeert zonder honger). Zelfs de biologisch geteelde boerenkool in mijn volkstuintje is een product van ons vervuilde milieu: er zit te veel lood en cadmium in de Antwerpse grond. Daar vallen (vooral politieke) lessen uit te trekken, maar intussen moeten – en mogen! – we blijven eten.
Pleasure zonder guilty
Het is tekenend dat we ‘guilty pleasure’ zelden vertalen: het idee dat het niet koosjer is om iets
louter voor het genot te doen, is door en door Amerikaans, en vindt in Europa vooral volgelin gen in het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Belgen twijfelen meer: moet je eten om iets te be reiken – een mooier lichaam, meer energie, een hogere leeftijd – of toch vooral voor het eten zelf?
Dat eten een kunst op zich is en niets hogers hoeft te dienen, is een Frans idee. Fransen die bevraagd worden over het belang van goed eten, zeggen dat eten gebalan ceerd moet zijn, maar ook dat het moet bijdragen aan de samenho righeid en levensvreugde – de con
vivialité. Dat uit zich in de prak tijk: Fransen eten meer samen, op hetzelfde moment en van dezelfde maaltijd. Ze hebben meer moeite met mensen die anders willen eten, pakweg glutenvrij, veganis tisch of vegetarisch. Zulke aange paste eetpatronen zijn veel popu lairder in Amerika, waar eten meer als een persoonlijke medi sche verantwoordelijkheid wordt gezien.
Toch heeft Frankrijk minder met obesitas te kampen. Dat heeft er mogelijk mee te maken dat Fransen meer belang hechten aan kwaliteit (Amerikanen aan kwantiteit), en dat ze vreugde verkiezen boven gemak. Plezier en gezondheid zijn in een Franse maaltijd geen tegenstelling, ze vereisen elkaar.
Savoir manger
Een van de boeiendste exportproducten van die Franse eetcultuur is Sapere, een onderwijsmethode die in de jaren 70 ontwikkeld werd door de bioloog Jacques Puisais. Het doel is om kinderen niet zozeer kennis maar vooral kunde en gevoeligheid bij te brengen, ‘savoir manger’, in de overtuiging dat ze op die manier evenwichtige eetkeuzes leren te maken aan tafel. In een reeks zintuiglijke sessies verkennen ze samen de prikkels die uitgaan van diverse soorten eten, worden ze gestimuleerd om smaken, geuren, vormen en texturen te benoemen, en spelen ze spelletjes als ‘de citroendief ’, waarbij één kleuter zijn handen stiekem inwrijft met een citroen en de anderen hem moeten zien te vinden. De methode wordt vandaag onder meer in Finse kleuterscholen op grote schaal toegepast, met goede resul taten: kleuters die een reeks ses sies hebben gevolgd, zijn daarna meer bereid om diverse soorten groenten en fruit te proeven. Bo vendien hebben ze samen een ple zierige weg afgelegd.
Plezier is in voedingseducatie veel crucialer dan accurate advie zen. Pas wanneer groenten niet als een verplichting voelen, ma ken ze kans op onze volgehouden liefde.
Wie kookt, beleeft meer
Sinds ik kookboeken en kookrubrieken schrijf, komen mensen me weleens met gebogen hoofd opbiechten dat ze niet altijd zin hebben om te koken. Ik heb dat ook niet altijd. Ik denk niet dat het elke dag moet. Ik vind koken wel belangrijk.
Hoe meer ik met eten bezig ben, hoe treuriger ik het vind dat eten altijd een resultaat zou moeten hebben
Daarvoor zou ik een reeks wetenschappelijke studies kunnen aanhalen. Mensen die regelmatig zelf koken, eten gezonder en minder calorieën dan mensen die dat minder doen. En volgens psychologen voelen we ons lekkerder als we elke dag iets kleins creatiefs ondernemen, zoals koken.
Maar hoe meer ik met eten bezig ben, hoe treuriger ik het vind dat eten altijd een resultaat zou moeten hebben, en dat koken zijn tijd waard moet zijn. Koken is iets voor jezelf doen, en vaak ook voor je favoriete mensen. Koken is een manier om de seizoenen te beleven. Koken is thuiskomen. Het is een wonderlijk samenspel van rijpende geuren, sissende hitte, saus die zich bindt, blaadjes die slinken – een duik in een materiële wereld waarmee ik anders nauwelijks te maken krijg. Koken is een van de fijnste dingen die ik ken: een onderzoek met al je zintuigen. Het hoeft voorts geen mirakels te verrichten.
‘Thuiskomen. De magie van doordeweeks koken’ van Dorien Knockaert ligt vanaf nu in de boekhandel. Op 14/10 brengt ‘dS Magazine’ daaruit tien ultieme tips en enkele recepten.
Nooit eerder hebben we zo’n grote keuze gehad uit verleidelijk, deugddoend eten. En nooit hebben we over eten zo neurotisch gedaan
Dat eten een kunst op zich is, is een Frans idee. Fransen eten meer samen, op hetzelfde moment en van dezelfde maaltijd