162 waanzinnige dagen
Memoires Geen vol halfjaar was hij Grieks minister van Financiën. Yanis Varoufakis voerde in 2015 een episch gevecht met de trojka, alvorens hard tegen de muur te knallen. Hij schreef er een uitstekende en onbeschaamd indiscrete thriller over.
‘Dit is een slecht akkoord voor uw Griekse landgenoten.’ Het is juni 2015. Wolfgang Schäuble is duidelijk tegenover Yanis Varoufakis. De Duitse minister van Financiën zet Athene al maanden het mes op de keel. Hij eist dat de nieuwe, radicaallinkse regering van Alexis Tsipras instemt met een nieuw besparingspakket. Elk gesprek over een schuldherschikking wijst Schäuble af. Maar als Varoufakis hem vraagt of hij het strenge Memorandum of understan
ding zélf zou tekenen, gesteld dat ze van functie zouden wisselen, aarzelt Schäuble niet. ‘Neen, als patriot zou ik dat niet doen.’
Het is een van de rode draden in de pageturner die Varoufakis over zijn vijf maanden aan de top van de Europese politiek heeft geschreven: voortdurend ontmoet hij tegenstrevers die toegeven dat Griekenland zich nooit uit de crisis zal kunnen besparen. Ook Christine Lagarde, de topvrouw van het IMF, of Pierre Moscovici, de Europese financiëncommissaris, zeggen in persoonlijke gesprekken dat de trojkaoplossingen niet kúnnen werken. Desondanks schuiven ze, tijdens de officiële onderhandelingen, geen millimeter op in de richting van Varoufakis.
Dat is op zich geen inzicht om van achterover te donderen: in de politiek komt het niet op aan gelijk hebben, wel op gelijk krijgen. Daar was Varoufakis, met zijn grote bek, geen kei in. Maar wie zijn boek leest, vraagt zich toch af of een minder flamboyant karakter het dan wel had kunnen flikken. Vijf maanden lang bleek een écht gesprek met de trojka onmogelijk. Die wilde koste wat het kost vermijden dat besparingscritici elders in Europa de wind in de zeilen zouden krijgen. ‘We moesten streng zijn voor de Grieken, want er was een Griekse lente aan de gang’, twitterde de Slovaakse minister van Financiën achteraf openhartig. Ook Schäuble verwoordde het stuitend duidelijk: ‘Het kan niet zijn dat verkiezingen voor een economische koerswijziging zorgen.’
Respect voor Schäuble
Varoufakis was slechts 162 dagen minister. Hij liet zich eind 2014 door Tsipras overtuigen om de academische wereld in te ruilen voor de politiek. De econoom kreeg zo de kans om zijn ideeën over een schuldherschikking eindelijk in de praktijk om te zetten, om komaf te maken met het harde bezuinigingsbeleid in zijn land. Het liep grondig mis. Ergens halverwege zijn ministerschap verloor Varoufakis de steun van zijn premier. Toen de onderhandelingen met de trojka vastliepen, zag Tsipras het niet langer zitten om een bazooka boven te halen en te dreigen met een Grexit. Daarmee was het lot van de Grieken bezegeld, aldus Varoufakis, die wél wilde pokeren. Hij vertrok uit de regering, precies één week voor Tsipras ‘onvoorwaardelijk capituleerde’.
Varoufakis probeerde een politieke discussie op gang te trekken in Europa. Dat was interessant. Maar hij werd, ook door zijn eigen fouten en narcisme, snel geridiculiseerd door zijn gesprekspartners in Brussel. Christine Lagarde zei op een bepaald moment dat de gesprekken makkelijker zouden verlopen met ‘volwassenen in de kamer’. Daarmee had Varoufakis meteen de titel van zijn boek beet. In Volwassenen onder el
kaar bewijst hij dat hij een uitstekende pen heeft. Varoufakis schreef een spannende thriller, mét cliffhangers, zelfs al is de afloop dan bekend. Hij is vaak ook humoristisch. ‘Ik had net zo goed het Zweedse volkslied kun
nen zingen’, schrijft hij wanneer een van zijn tussenkomsten weer eens is weggewuifd.
Varoufakis’ boek werd meer dan een persoonlijke afrekening. Het biedt vooral een unieke inkijk in de cockpit van de EU. Het is een gekleurde blik, die later hopelijk wordt aangevuld met andere memoires. Maar Varoufakis heeft wel een belangrijk voordeel: hij kon uitgebreid citeren uit topvergaderingen die hij registreerde met zijn iPhone. Voor zijn belangrijkste tegenspeler, Wolfgang Schäuble, proef je respect. De Duitser maakte hem het leven zuur, maar deed dat wel in volle openheid. Hij bekende op een bepaald moment aan Varoufakis dat hij de Grieken liever uit de eurozone wilde knikkeren, maar dat Angela Merkel helaas van een ander gedacht was. Ook voor Lagarde toont Varoufakis enige mildheid, net zoals voor Emmanuel Macron, op dat moment de Franse minister van Economie. Macron stuurde Varoufakis geregeld een sms’je om hem een hart onder de riem te steken.
Dijsselbloems verraad
Andere excollega’s komen er bekaaider af. Moscovici probeert een paar keer te bemiddelen, maar wordt door Schäuble en zijn belangrijkste adjudant, de Nederlandse socialist Jeroen Dijsselbloem, telkens voor schut gezet. Heel pijnlijk. Ook de rest van de Europese Commissie heeft weinig in de melk te brokkelen. In Tsipras is Varoufakis erg ontgoocheld. En voor Dijsselbloem reserveert hij zijn bijtendste zinnetjes: ‘Jeroen stuurde de vergadering weer vakkundig naar een impasse’. De PvdA’er probeerde de Grieken op geen enkel moment een helpende hand te reiken. Hij koos consequent de kant van Schäuble.
Over de gekke pirouettes van de Griekse onderhandelaars is veel geschreven. Ze konden niet op tegen de techneuten aan de overkant. Ze waren wispelturig. Maar het gedrag van hun tegenstrevers roept evenveel vragen op. De arrogantie van de Europese technocratie is adembenemend. Onverkozen Brusselse mandarijnen aarzelden niet om verkozen Griekse ministers per mail te laten weten welke plannen ze beter konden laten schieten. En toen Tsipras en Varoufakis de Chinezen zover kregen om met 1,5 miljard euro over de brug te komen, stuurde Berlijn meteen een veto uit. Het vroeg Peking, volgens Varoufakis, om zich niet te moeien zolang de onderhandelingen liepen. De druk mocht vooral niet verlicht worden op Athene, zelfs al moest de Griekse bevolking daardoor bloeden.
Nee, in dat grote machtspolitieke spel zouden wellicht ook andere karakters fijngemalen zijn. Ook die zonder motor en leren jekker.