EUROPESE IDENTITEIT MAG NIET STILVALLEN

Er gingen zuchten van verlichting op in de Europese politieke hoofdkwartieren toen in opeenvolgende verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland het centrum won of standhield. De vrees voor het aantreden van radicale, identitaire krachten bleek voorbarig. 2017, dat vooraf gezien werd als een electoraal jaar van alle gevaren, leek, na de crisisjaren getekend door de migratiekwestie en de Brexit, een jaar van herwonnen stabiliteit te worden.

Maar zie: in OostEuropa verzetten relatief nieuwe lidstaten zich tegen inzichten over vrijheid en onderlinge solidariteit die de stichtende leden als definitief verworven beschouwden. Polen en Hongarije geven aan de ‘Europese waarden’ een heel andere invulling dan zij. In Tsjechië, lidstaat met hoge groei, lage werkloosheid en een gezonde begroting, is migratie het centrale verkiezingsthema, hoewel het land vrijwel geen inwijking kent. Oostenrijk, dat vorig jaar nog een groene president koos, krijgt nu wellicht een regering van conservatieven en radicaalrechts, en spreekt van hardere grenzen. In Italië vinden morgen twee referenda plaats over meer autonomie voor noordelijke regio’s. En in Spanje zakt het conflict tussen Madrid en Catalonië met de dag verder weg in een politiekjuridisch moeras. Onder de waterlijn leven ook elders, niet het minst bij ons, spanningen over het evenwicht tussen culturele eigenheid en Europese samenwerking. Het Europese motto ‘eenheid in verscheidenheid’ staat onder nooit geziene druk.

Het lijkt er niet op dat de Europese Unie een antwoord heeft op deze middelpuntvliedende dynamiek, bang als ze is om betuttelend of tiranniek over te komen. Ze houdt zich aan hooggestemde principes en afgesproken procedures. Maar dat is in de gegeven omstandigheden niet voldoende.

Op zich hoeft er geen tegenspraak te zijn tussen nationaal of regionaal patriottisme en Europese gezindheid. Europa kan een huis zijn met vele kamers. Maar het moet wel op solide fundamenten berusten. De opbouw van een Europese identiteit, boven of naast de nationale en/of culturele, mag niet stilvallen. De potentiële kracht van de identitaire lokroep is bekend. Net om die in te bedden in een gezamenlijk project is de Europese constructie ontstaan, op de puinen van twee wereldoorlogen.

Het evenwicht tussen eigenheid en gemeenschappelijkheid is, zestig jaar na de geboorte van de Unie, niet gestabiliseerd. Het blijft een voortdurend werkpunt. Het belang hiervan onderschatten zou de grootste vergissing zijn.

Evenwicht tussen eigenheid en gemeenschappelijkheid is niet gestabiliseerd