Oezbekistan worstelt met aanpak terreur
De nabijheid van Islamitische Staat en binnenlandse problemen werken het moslimextremisme in CentraalAzië in de hand.
EVA CUKIER
AMSTERDAM I De verdachte die dinsdagnacht acht mensen doodreed in New York, was volgens de Amerikaanse politie afkomstig uit Oezbekistan en zou geïnspireerd zijn door terreurorganisatie Islamitische Staat (IS). Ook bij eerdere aanslagen, zoals die in Stockholm en SintPetersburg afgelopen voorjaar, en de aanslag op een nachtclub in Istanbul, waren Oezbeken betrokken. In 2015 werden in Brooklyn twee Oezbeken en een Kazach gearresteerd op verdenking van banden met IS. Waarom komen zoveel daders uit deze CentraalAziatische republiek?
Voor de landen in CentraalAzië vormt de nabijheid van brandhaarden als die in Syrië en Afghanistan een groot veiligheidsprobleem. De lokale organisatie Islamic Movement
of Uzbekistan (IMU), die al sinds eind jaren negentig actief is, verklaarde zich bijvoorbeeld deel van IS. De Oezbeekse dader van de aanslagen in Stockholm zou sympathiseren met IMU. Binnenlandse problemen
Volgens een rapport uit 2015 van de International Crisis Group streden bovendien zo’n 2.000 tot 4.000 CentraalAziaten voor IS, een reden voor de landen in de regio om hun antiterreurbeleid op te schroeven. Al in 2014 vroeg de – inmiddels overleden – president van Oezbekistan, Islam Karimov, Rusland om hulp in de bestrijding van de radicale islam. Hij vreesde dat Oezbekistan ‘eenzelfde lot’ zou treffen als Irak en dat het zou worden overspoeld door IS. Nu IS voor het grootste deel verslagen lijkt, is de vraag waar al die strijders naartoe gaan en hoe effectief deradicaliseringsprogramma’s in de regio zijn.
Maar volgens deskundigen vormen binnenlandse problemen, zeker in Oezbekistan, een groot deel van het probleem. Het land van 38 miljoen inwoners kent een zeer slechte sociaaleconomische situatie waar mensenrechtenschendingen, zoals marteling en dwangarbeid, op grote schaal voorkomen. Vanwege de hoge werkloosheid en de uitzichtloze situatie trekken grote groepen jongeren weg op zoek naar een beter bestaan elders.
Wijlen president Karimov vreesde dat Oezbekistan ‘eenzelfde lot’ zou treffen als Irak: overspoeld worden door IS
De Oezbeekse veiligheidsdiensten plaatsen burgers die actief de islam belijden op zwarte lijsten
Velen komen terecht in Rusland, waar zij een semilegaal bestaan leiden op bouwplaatsen en markten, en een makkelijke prooi vormen voor criminelen en ronselaars van IS. Een ander deel komt terecht in westerse landen waar zij asiel aanvragen.
Paradoxaal genoeg drijft ook het keiharde antiterreurbeleid jonge mensen in de armen van radicaalislamitische groeperingen als IS. Hoewel Oezbekistan een overwegend islamitisch land is, koesteren de seculiere autoriteiten een groot wantrouwen tegen moslims. De Oezbeekse veiligheidsdiensten plaatsen burgers die actief de islam belijden en moskeeën bezoeken op zwarte lijsten met potentiële terreurverdachten. Ook tegenstanders van het regime en mensenrechtenactivisten kunnen op deze manier eenvoudig beschuldigd worden van terrorisme. De vraag die deskundigen zich dan ook stellen, is of dergelijk beleid het terrorisme niet juist in de hand werkt en hoe betrouwbaar de informatie is die Oezbeekse diensten verstrekken aan hun westerse partners in terreurbestrijding.
Doodstraf
De aanslag in New York roept ook herinneringen op aan de aanslag door twee KirgizischTsjetsjeense broers, Tamerlan en Dzjochar Tsarnaev, op de marathon in Boston in 2013. Daarbij kwamen drie mensen om het leven. Tamerlan werd door de politie gedood, en Dzjochar wacht sinds zijn veroordeling de doodstraf. Na de aanslag in New York liet de politie van Boston weten dat er geen dreiging is voor de stad.
Beide jongens woonden al jaren in de VS en vertoonden geen tekenen van radicalisering. Toch bleken ook zij gevoelig voor radicale denkbeelden. Volgens de Amerikaanse CentraalAziëdeskundige Erica Marat ligt het probleem vaak in een onvermogen tot aanpassen aan de nieuwe omgeving, en aan de ‘American Dream’. ‘Dus kijken zij naar andere manieren om ergens bij te horen. Extremistische narratieven lijken daarbij de meest aantrekkelijke’, aldus Marat woensdag tegen Newsweek. Volgens Marat komen jonge migranten die zich in hun nieuwe land niet thuis voelen via (sociale) media gemakkelijk in contact met radicale denkbeelden en met de strijd tussen IS en het Westen.’ Toch blijven de ware beweegredenen en motieven van ‘lone wolves’ vaak onduidelijk. © NRC Handelsblad