‘Wij voelden ons het derde ras’
Margo Jefferson groeide in de jaren 50 op in een welgesteld zwart gezin in de VS. Een nieuw tijdperk voor de burgerrechten brak aan. ‘Altijd weer lopen we het risico dat de klok plots wordt teruggedraaid.’
Dat Margo Jefferson een carrière als recensent achter de rug heeft, merk je aan de gretigheid waarmee ze in haar autobiografie Negroland uitweidt over zwarte culturele iconen die hun intrede doen op televisie of die opduiken in voorheen uitsluitend blanke tijdschriften. ‘Ik ben een kind van de fifties, een tijd die nog vreselijk gesegregeerd was in Amerika’, zegt Jefferson, tijdens een gesprek in Amsterdam, naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van haar kroniek over haar jeugd als zwart meisje in een geprivilegieerd gezin.
‘Telkens als een zwarte iets had gepresteerd, in een blank televisieprogramma of in een blank tijdschrift verscheen, dan was dat groot nieuws. Voor ons, zwarten, omdat het bemoedigend was. Maar ook voor blank Amerika, dat eindelijk zag dat wij ook baseball kunnen spelen, zingen of naast jullie plaats nemen aan de piano. Nu lijkt dat zo vreselijk achterhaald, maar in mijn kindertijd werden restaurants voor het eerst opengesteld voor verschillende rassen. Tegelijk wist ik als kind al dat ik bijvoorbeeld in sommige luxewarenhuizen niet welkom was. Ik groeide precies op in die overgangsperiode.’ Dat was vlak voor de burgerrechtenstrijd echt losbarstte. Hoe belangrijk was televisie voor die strijd?
‘In feite was het de tweede golf van die strijd, want de burgerrechtenbeweging National Association for the Advancement of Colored People was al in 1909 opgericht. Maar in mijn jeugd brak inderdaad een nieuw tijdperk voor onze burgerrechten aan en de opkomst van de tv was daarbij cruciaal. Voor het eerst konden betogingen breed worden getoond. De wereld kon ook zien hoe blanke politieagenten honden loslieten op zwarten. Daarom sta ik zo graag stil bij het belang van culturele iconen en van de televisie.’ U vertelt anderzijds ook over de zwarte ballerina Janet Collins die mocht meedansen met het Russisch ballet van MonteCarlo, op voorwaarde dat ze haar lichaam wit zou verven. Ze weigerde. Moeten zwarte artiesten ook vandaag zulke politieke statements maken?
‘Veel hangt van de context af. Moet een populaire jazzzanger als Gregory Porter op een podium in België over Black Lives Matter praten, als er thuis in Amerika opnieuw een zwarte is gestorven door politiegeweld? Dat vind ik een echt dilemma. Voor Michael Jordan was ik dan weer veel strenger. Ik vond het onvergeeflijk toen die schatrijke basketballer weigerde om in de race naar de senaatsverkiezingen in North Carolina de erg bekwame zwarte kandidaat openlijk te steunen in zijn strijd tegen een pure racist. Jordan mocht zich vast niet uitspreken
wegens zijn contract bij Nike, maar foert! Dat risico had hij met zoveel rijkdom en bekendheid best even mogen nemen.’ U schreef ‘Negroland’ tijdens Obama’s presidentschap. Bekijkt u uw boek nu met andere ogen, nu Trump aan de macht is?
‘Tijdens de Obamajaren was ik nooit zo naïef te denken dat Amerika al was geëvolueerd naar een maatschappij waarin ras er niet langer toe deed. Na acht jaar Obama had ik wel een conservatieve tegenwind verwacht, maar ik had nooit gedacht dat het erger zou worden dan John McCain. Stel je voor. Ik ben dus erg geschrokken van Trumps zege, en de overwinning van de ideeën waarvoor hij staat. Als Trumps kiezers al niet racistisch zijn, dan nemen ze zijn xenofobe en racistische uithalen wel gewoon voor lief – omdat het hun lot toch nooit zal veranderen. Daarnaast blijf ik me verbazen over Trumps onbekwaamheid als president. Als je blank bent, én een man, én bovendien zeer rijk, hoef je blijkbaar niet zo competent te zijn om het ver te schoppen.’ Ras en gender spelen dus een grote rol, maar klasse ook. U groeide op in de geprivilegieerde klasse, maar wel als een zwart meisje. Kan klasse ras en gender dan nooit overwinnen?
(glimlacht fijntjes) ‘Ik herinner me nog goed dat ik als kind op school door een blank klasgenootje werd aangesproken, die verwonderd opmerkte dat wij thuis “vast wel rijk moesten zijn”. Wij hadden het goed, maar rijk waren we nu ook weer niet. Maar dat meisje zag dat ik eveneens mooie kleren droeg en dat mijn moeder me ophaalde in een mooie wagen. Van een zwart gezin had ze dat niet verwacht. Op onze beurt waren wij dus ook zwarte iconen, rolmodellen. Zelf voelden wij ons het derde ras – niet blank en ook niet zwart, maar wel de geprivilegieerde zwarte klasse.’
‘En wat zwarte sterren op de bühne betreft, die kwamen vroeger niet in de buurt van het fortuin waarover JayZ of Beyoncé beschikt. Alvast dat is toch echt veranderd. Zwarten in de showbizz, maar ook in het Congres, in de advocatuur en in de zakenwereld, kunnen vandaag écht bijzonder rijk worden. Maar altijd weer lopen we het risico dat de klok plots wordt teruggedraaid.’ U blikt terug op talloze bezoekjes aan kapsalons, waar stug kroeshaar steil werd gemaakt. Het lijkt mij een metafoor voor de manier waarop zwarten tijdens uw adolescentie aan blanke normen en regels probeerden te voldoen. Klopt dat, en is het veranderd?
‘Racisme heeft altijd te maken gehad met een afkeer van wie donkerder is en die typische gelaatskenmerken heeft: de dikkere neus en de dikkere lippen, en dat stugge
‘Als je blank bent, én een man, én bovendien zeer rijk, hoef je blijkbaar niet zo competent te zijn om het ver te schoppen’