Vrouwen doorbreken stilte

BRUSSEL I #Metoo en de zaak rond Bart De Pauw maken veel los. Woede, ongeloof en nieuwe feiten. Zaterdag pakte het cultuurtijdschrift Rekto:verso uit met een reeks indringende getuigenissen over grensoverschrijdend gedrag in de danswereld. Het gaat van seksisme tot manifest machtsmisbruik en intimidatie.

Er lijkt een patroon te zitten in wat de #metoobeweging naar boven brengt: het storende gedrag gedijt in een machtsrelatie en een zwijgcultuur waarbij niemand ingrijpt – ook de slachtoffers niet – uit angst uit het gegeerde clubje te vallen. Klachten die toch uitlekken, worden op ongeloof onthaald, aangejaagd door de sociale media die gewagen van een heksenjacht en de boemerang teruggooien in het gezicht van de slachtoffers.

Maar er is iets aan het veranderen. Slachtoffers verbergen zich niet langer achter de ongeschreven zwijgplicht. ‘Het klimaat is rijp’, merkt Liesbeth Kennes, experte seksueel geweld bij het CAW. ‘We hadden Bill Cosby, Donald Trump, Harvey Weinstein. Er was de Kerk, het judo en Griet Op de Beeck. En nu doen verschillende actrices hun verhaal. Dit werkt als een katalysator, maar de nieuwe getuigenissen komen ook niet uit de lucht vallen.’

Op de sofa

Het gaat niet zozeer over de vraag of wat vrouwen werd aangedaan, een misdrijf is, benadrukt Kennes. ‘Ook bij minder ernstige feiten kan je integriteit geschonden zijn. Als iemand je bestookt met vulgaire berichten, kan het lijken alsof hij bij jou op de sofa zit. Dat is intimiderend. Vrouwen herevalueren eerdere ervaringen en beseffen: “Dit was niet oké.” Door wat nu naar buiten komt, beseffen ze beter dat ze bepaalde zaken niet hoeven te pikken.’

Geen enkele expert is verwonderd over de omvang van het fenomeen, stelt Liesbet Stevens, professor seksueel strafrecht aan de KU Leuven en adjunctdirecteur van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. ‘Het gaat daarbij niet alleen over zuiver strafbare handelingen, maar vaak ook over een veelheid aan feiten die op zichzelf niet zo erg zijn. Dat hoort niet in een samenleving die wil streven naar gelijkheid tussen mannen en vrouwen.’ Het goede aan de zaakDe Pauw is dat we het debat aangaan over wat grensoverschrijdend gedrag is en hoe een werkgever een veilige werkomgeving schept voor zijn werknemers, zegt ook Riet Ory, adjunct algemeen directeur bij Femma. De vraag is hoe je dat doet. Minister van Cultuur Sven Gatz (Open VLD) herhaalde gisteren zijn voornemen om een meldpunt voor misbruik in te richten voor de cultuursector. Dat is zinvol, maar het volstaat niet, zeggen experts. Liesbet Stevens: ‘Elk bedrijf heeft tegenwoordig een preventieadviseur en veel bedrijven hebben integriteitscodes. Cruciaal is dat ze er ook naar handelen. Je hebt er geen idee van hoeveel vrouwen de moed bijeenrapen om bij de vertrouwenspersoon hun verhaal te doen, en vervolgens zelf overgeplaatst worden naar een andere dienst. Het is goed dat een bedrijf niet alleen in woorden maar ook in daden duidelijk maakt dat grensoverschrijdend gedrag op hun werkvloer niet past.’ Vrouwen doorbreken de muur van stilzwijgen. Velen vrezen dat daarmee het hek van de dam is. ‘Mogen we nu niets meer?’, vragen nogal wat mannen zich verbolgen af. ‘Natuurlijk wel’, reageert psychiater Dirk De Wachter. ‘Deze hetze hoeft niet te betekenen dat het gedaan is met het verleidingsspel tussen mannen en vrouwen. ‘Integendeel. Als het met wederzijdse toestemming en goesting is, kan het alleen maar prettiger en spannender worden. Het is jammer dat het op deze manier moet gebeuren, maar ik beschouw deze onthullingen vooral als symptomen van een proces dat goed is.’

In de zaakDe Pauw zouden zich intussen meer dan tien vrouwen bij advocate Christine Mussche gemeld hebben. Ook in de dans en theaterwereld getuigen vrouwen over seksisme en misbruik. Dit is een kantelmoment in hoe we met grensoverschrijdend gedrag omgaan. ‘Je hebt er geen idee van hoeveel vrouwen bij de vertrouwenspersoon hun verhaal doen, en vervolgens zelf overgeplaatst worden naar een andere dienst’ LIESBET STEVENS KU Leuven en Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen

Via een mededeling van zijn advocaat Michaël Verhaeghe verwelkomde Bart De Pauw gister avond laat het gerechtelijk onder zoek naar de ‘keiharde aantijgingen tegen hem, omdat er nu op een sere ne en correctie manier verweer tegen mogelijk is’. In de mededeling excu seert De Pauw zich nogmaals bij ie dereen die zich door hem geïntimi deerd heeft gevoeld. Tegelijk mini maliseert hij de beschuldigingen: ‘Ik ben tot inzicht gekomen dat mijn speelse of flirterige manier van om gaan niet door iedereen gesmaakt wordt.’ Voorts meldt de advocaat nog dat ‘het tot dusver in de media ge voerde proces van Bart een aanflui ting was van de meest elementaire rechten van verdediging’.

Bart De Pauw heeft zich niet kun nen verdedigen. Dat zegt niet alleen de advocaat van De Pauw, dat is ook de teneur in veel reacties op de sociale media, sinds bekendraakte dat de VRT de samenwerking met zijn populairste schermgezicht verbreekt.

Verdediging is hier niet van toepassing. Het gaat (of liever: ging) niet om een strafonderzoek, wel om een werkgever die vindt dat iemand zich niet houdt aan de regels van het bedrijf. Bij de VRT heet dat: de integriteitscode. Er worden wel vaker mensen zonder ‘verdediging’ ontslagen wegens grensoverschrijdend gedrag, maar die verhalen halen zelden de media. Dat is onmogelijk in het geval van De Pauw. De VRT kan de samenwerking met iemand van zijn kaliber niet opzeggen zonder daar een verklaring voor te geven.

Had VRTbaas Paul Lembrechts een minder drastische maatregel kunnen nemen? Misschien wel. De Pauw werkt niet in dienst van de VRT, hij is een leverancier. Je kunt de baas van een leveranciersbedrijf niet verplichten in therapie te gaan, of hem tijdelijk op nonactief te zetten in afwachting van verder onderzoek. Maar je kunt hem wel opdragen je ethische codes na te leven en daarop toezien, zoals (sommige) kledingketens dat doen met de naaiateliers (sweatshops) in de lagelonenlanden. Daarna kun je zo nodig nog altijd drastischer maatregelen nemen.

Onderzoek zonder klacht

Het is inmiddels zonder voorwerp, de bal is dan toch juridisch aan het rollen gegaan. Aangezien de aantijgingen tegen De Pauw onder de noemer stalking vallen, is het parket van Mechelen een onderzoek begonnen. Dat deed het op eigen initiatief, het parket hoeft bij dit misdrijf geen klacht af te wachten. De Pauw gaf tegenover onze redactie te kennen niets met de zaak te maken te hebben. En geen van zijn slachtoffers heeft tegen hem klacht ingediend.

Er is zaterdagavond een huiszoeking gevoerd bij de VRT, in aanwe zigheid van ceo Lembrechts. Een van de gevolgen daarvan zou kunnen zijn dat, als het tot een strafzaak komt, De Pauw inzage krijgt in die dossiers. Dan zou de anonimiteit van de getui gen niet langer gegarandeerd zijn. Advocate Christine Mussche vindt dat bijzonder jammer. Ze vertegenwoordigt verschillende vrouwen die het grensoverschrijdende gedrag van De Pauw hebben aangekaart. Vol gens één betrouwbare bron gaat het intussen over meer dan tien vrou wen, dus niet alleen de vrouwen die bij de VRT melding hebben gemaakt. ‘Het enige wat de vrouwen die naar de VRT zijn gestapt, wilden, was dat het zou stoppen’, zegt ze. ‘Ze hoopten dat het probleem discreet zou wor den aangekaart, dat De Pauw tot de orde zou worden geroepen. Het was nooit hun bedoeling dat hij opzij zou worden geschoven.’

Ook de advocaat van De Pauw rea geert in zijn mededeling op de kwes tie. ‘Het tot dusver in de media gevoerde proces van Bart heeft er ook toe geleid dat de positie van degenen die met een terecht vertrouwen op anonimiteit meldingen hebben gedaan, onder druk is komen te staan.’

Even terugtrekken

Op sociale media kan De Pauw intussen op medeleven rekenen, ook van vrouwelijke fans. Veel collega’s blijven hem steunen, maar bouwen toch een veiligheidsmarge in. Jan Verheyen legde op Radio 2 de nadruk op het drama voor De Pauws gezin, maar zegt erbij dat hij ‘wat er gebeurd zou zijn of is, niet wil afdoen als een fait divers.’ Tom Lenaerts, ook al decennialang bevriend met De Pauw, kan zich ‘dit niet voorstellen van Bart’, maar beseft dat ‘de VRT dit niet lichtzinnig doet’.

Anderen zijn minder voorzichtig. Regisseur Hans Van Nuffel (Adem) postte dit bericht op Facebook: ‘Ik ken minstens twee van zijn slachtoffers. Hoe hij hen soms wekenlang

mindfuckte op en naast de set was echt niet oké. De vele berichten, toespelingen tot stalking toe. Hij is en blijft een machtig man, hoe aaibaar hij ook oogt. Bart is geen monster, maar heeft wel hulp nodig. Dat inzien en zich even terugtrekken uit de publieke sfeer zou hem sieren.’

Actrice Hilde Van Mieghem riep dit weekend in Terzake nog eens op om de krachten te bundelen. Ze pleit ervoor dat vrouwen naar analogie met een initiatief in Zweden gezamenlijk en massaal naar buiten komen, slachtoffers en nietslachtoffers samen, om een statement te maken.

Inmiddels heeft minister van Cultuur en Media Sven Gatz, die donderdag trouwens meteen zijn steun toezegde aan de beslissing van de VRT om de samenwerking met De Pauw stop te zetten, in De zevende dag op Eén aangekondigd een meldpunt te willen oprichten voor de cultuursector (zie blz C23). Dat heeft hij naar eigen zeggen een maand geleden al voorgesteld aan de sector, die tijd vroeg om het voorstel te overwegen. ‘We moeten opletten dat we niet struikelen over de meldpunten,’ zei Gatz, ‘maar meldpunten in de organisatie zelf worden onvoldoende aangesproken.’ Misschien omdat het slachtoffer zich in een kleine organisatie de vraag stelt wat de gevolgen van een klacht kunnen zijn voor de verdere carrière.’

En de carrière van De Pauw? Die is voorbij, gaf hij eind vorige week zelf te kennen. De VRT laat de mogelijkheid open om nog met zijn productiehuis te werken, maar alleen voor programma’s waarbij hij zelf niet betrokken is. Ook SBS, dat met Koeken Troef samenwerkt voor onder meer Jani Gaat! op Vier, en een nieuw culinair programma met de tweelingbroers Boxy, blaast die samenwerking niet op. (th, vdr, cel, dvg)

‘Het enige wat de vrouwen wilden die naar de VRT zijn gestapt, was dat het zou stoppen’ CHRISTINE MUSSCHE Advocate van de slachtoffers ‘Dit onderzoek biedt eindelijk de mogelijkheid om sereen en correct verweer te voeren tegen de keiharde aantijgingen’ MICHAËL VERHAEGHE Advocaat van Bart De Pauw