À bout de souffle?
In vier op vijf Franse films wordt gerookt. De minister van Volksgezondheid wil daar wat aan doen. Maar de Franse film kan de sigaret niet laten.
Frankrijk wil sigaret bannen in films
De pijp van Jacques Tati, de Gauloises van Belmondo, de sigaretten van Brigitte Bardot:
fumer en filmer gingen in Frankrijk altijd al samen. Daar wil de minister van Volksgezondheid Agnès Buzyn nu wat aan doen. Aanleiding is een debat in de Senaat, dat een wet stemde voor een prijsverhoging van tabak vanaf 2020.
Een studie van Ipsos en de Liga tegen kanker toont aan dat 80 procent van de Franse films tussen 2005 en 2010 minstens één scène had met tabak in. Een dertigtal films levert zelfs 99 doorrookte minuten op. ‘Ik begrijp niet waarom de sigaret zo belangrijk is in de Franse film’, aldus de minister, die erover zal samenzitten met haar collega van Cultuur. ‘Ik wil dat hier stevige actie tegen komt. Er zullen maatregelen komen.’
Ze zou zich voor een verbod kunnen beroepen op de wetEvin die, net als in België, reclame voor tabaksproducten verbiedt.
Maar de Franse filmwereld is niet bereid om de sigaret te doven. ‘Ik heb zelf nooit gerookt en ik haat de sigaret’, tweette regisseur Hugo Gélin, die vorig jaar een hit scoorde met
Demain tout commence. ‘Maar het voorstel om de sigaret in de Franse film te verbieden is een stommiteit.’
Filosoof Raphaël Enthoven ging op radiozender Europe1 een stapje verder: ‘Moraal injecteren in de zevende kunst is als cola gieten in een ChâteauLafite.’
Joint
Ook in de Vlaamse film wordt stevig gerookt – Stef Aerts rookte zowat heel Belgica vol. Maar van een debat is geen sprake. Behalve het verbod op tabaksreclame geldt in België nochtans ook het recht voor alle werknemers om in rookvrije lucht te werken. Waarom zou dat niet gelden voor regisseurs, acteurs, cameralui en kabeldragers? ‘Een interessant idee,’ klinkt het bij de Unie van Regisseurs, ‘maar we hebben het hier nog nooit over gehad.’
‘Een rookverbod in films? Totale onzin’, zegt acteur Sam Louwyck (Any way the wind blows, Cargo). ‘Gaan we onze creativiteit aan banden leggen door allerlei idiote regeltjes? Waar gaat dat naartoe? Gaan we de schilderijen van Rubens weggooien omdat onze samenleving worstelt met overgewicht en diabetes?’
Ook regisseur Fien Troch vindt zo’n verbod een inbreuk op haar artistieke vrijheid. In Home zag je minderjarige jongeren bijvoorbeeld een jointje delen. ‘Maar de acteurs zelf waren wel 18plus’, zegt Troch. ‘Mijn film moest een realistisch beeld geven van een hele generatie. Heel wat jongeren roken en drinken alcohol, dan mag je dat ook tonen. Gaan jongeren beginnen te roken door mijn film? Ik denk dat daar andere oorzaken veel belangrijker voor zijn.’
Een recente Vlaamse film waarin de rook omhoog kringelt, is Blue
silence van Bülent Öztürk, momenteel in Istanbul op een filmfestival. ‘Ik probeer het roken in mijn films te beperken tot een minimum, omdat ik geen gratis reclame wil maken voor de zo al erg machtige tabaksindustrie. In mijn film rookt het hoofdpersonage twee keer: een sigaret en een waterpijp. Telkens had ik daar een goeie reden voor. Roken kan de kijker bijvoorbeeld vertellen dat de man ongeduldig aan het wachten is.’
‘Ik ben zelf drie jaar geleden gestopt met roken tijdens de opnames van mijn kortfilm Shadow. Sindsdien kan ik niet meer in de buurt van een sigaret komen, of ik voel het aan mijn longen. Ik weet hoe schadelijk roken is, maar ik geloof niet in censuur. Een Turkse tvzender heeft enkele jaren geleden in een documentaire van mij geknipt omdat er beelden in kwamen van jongeren die rookten. Terwijl ik net vond dat ik dat móést tonen. Wegkijken van een probleem, lost het niet plots op.’
Dat blijkt ook pijnlijk grappig uit een praktijk van de Turkse tvzenders om sigaretten in films te vervangen door bloemetjes. Zelfs Clint Eastwood verliest zo zijn cool. ‘Het rookverbod komt van Erdogan’, zegt Öztürk. ‘Het past in zijn religieus discours om alcohol en tabak aan banden te leggen.’
Cruella De Vil
FranceTV rekende al uit dat als zo’n rookverbod ook zou gelden voor historische films, zoals in Turkije, er slechts een handvol films van Alain Delon of JeanPaul Belmondo overleven. Een biografie maken van Serge Gainsbourg wordt dan ook een hele uitdaging.
Overigens speelt dit thema ook in Hollywood. Zo stopte Disney twee jaar geleden met roken: je zal geen booswichten met sigarettenhoudertje meer zien, zoals Cruella de Vil.
Vorig jaar nog riep de Wereldgezondheidsorganisatie WHO op om films waarin wordt gerookt een KNTrating te geven. In 2014 werd er in 44 procent van alle Hollywoodfilms gerookt. De WHO stelt ook dat 37 procent van de rokers daarmee begint na het zien van een sigaret in een film. Films zijn zo nog wat de laatste plek waar volop reclame kan worden gemaakt voor sigaretten. Tot halfweg de jaren 90 sponsorden tabaksfabrikanten nog volop films in ruil voor product placement.
Maar ook zonder verbod lijkt er toch ook al een culturele omslag. In 1982 liet Ridley Scott in sciencefictionfilm Blade runner de beeldige Rachael verleidelijk een sigaret opsteken en het scherm vol rook blazen als in een goeie oude film noir. In opvolger Blade runner 2049 is roken volstrekt afwezig. De toekomst is veranderd.
‘Moraal injecteren in de zevende kunst is als cola gieten in een ChâteauLafite’ RAPHAËL ENTHOVEN Filosoof