Ontslag Tillerson lost niets op
Het is fake news, zegt president Trump over de door zijn staf gelekte plannen om minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson te vervangen (DS 1 december). Het is mogelijk, maar onder alle omstandigheden is het vertrek van Tillerson een kwestie van tijd. Als er ooit sprake was van ‘aangeschoten wild’, dan is dat hier het geval.
De minister zou er goed aan doen de eer aan zichzelf te houden. Tillerson was de verkeerde man op de verkeerde plaats in de verkeerde tijd. De voormalig bestuursvoorzitter van Exxon dacht dat hij een grote, niet op een specifiek product gerunde bureaucratie kon besturen alsof het een groot bedrijf was. Alweer een zakenman die van een koude kermis thuiskomt als het gaat om overheidsbestuur. Niet alleen verkeert het ministerie van Buitenlandse Zaken in chaos, het heeft ook nauwelijks invloed op het regeringsbeleid. Dat is deels Tillersons falen, deels gevolg van de weigering van de trumpistan-zeloten om Tillerson door hem gewenste assistenten te laten benoemen en deels veroorzaakt door een president die de Amerikaanse diplomatie voortdurend voor de voeten loopt.
Olifant in porseleinen kast
De chaos in het ministerie van Buitenlandse Zaken is algemeen bekend. Ik sprak vorige week toevallig een vriendin die deel uitmaakt van de honderd carrièrediplomaten die eind november zijn vertrokken. Het gaat hier om de professionals in de diplomatie, onmisbaar bij de uitvoering van de Amerikaanse buitenlandse politiek (niet te verwarren met de politieke ambassadeurs, die meestal vrienden van de president of geldschieters zijn). Mijn vriendin was een paar keer ambassadeur en vervulde enkele hoge posten in Washington zelf, als een van de weinige vrouwen in deze wereld. Ze had kunnen blijven, zei ze, sit it out, maar was zo gedemoraliseerd dat ze liever vertrok. Tillerson had al aangekondigd dat hij voor het einde van het jaar zo’n 2.000 diplomaten en ambtenaren wilde afvoeren van de loonlijst. Zijn door president Trump opgelegde doelstelling was de begroting van Buitenlandse Zaken met 31 procent verlagen.
Daarnaast lag Tillerson op ramkoers met de president zelf, die hij deze zomer nog een moron noemde, een idioot. Dat was toen Trump begon te roepen dat hij tien keer zoveel kernwapens wilde. Misschien was dat een aha-moment voor Tillerson, maar al ruim voor die tijd was het duidelijk dat Trump met zijn olifantin-een-porseleinkast-benadering en zijn pathologisch narcisme de beste plannen ondermijnde.
Zo blies Trump de relatie met de Navo op – iedereen doet nu wel of die gerepareerd is, maar feit is dat Trump niets van het bondgenootschap moet hebben. Deze white supremacy-supporter vond het een groot succes dat hij in Warschau de extreemrechtse politici een hart onder de riem kon steken. Vorige week maakte de president Amerika nog belachelijk door een conflict met Theresa May op te zoeken na uiterstrechtse anti-moslimfilmpjes te retweeten (DS 30 november).
Guantánamo
Terwijl Trump de Saudi’s omarmde, een zwaarddans met hen uitvoerde en hen aanmoedigde Qatar te ondermijnen, probeerde Tillerson de schade te beperken. De president saboteerde Tillersons diplomatiek overleg met Noord-Korea. Trump is ervan overtuigd dat de door Amerika
en vijf andere landen gesloten deal met Iran moest worden ondermijnd, ook al was er geen sprake van gebroken afspraken. Amerika’s buitenlands beleid is een rommeltje.
Het is een mirakel dat Tillerson nog zo lang overleefde. De minister was bepaald niet de rationele, verstandige persoon die sommige deskundigen zagen toen hij benoemd werd (dit waren dezelfde deskundigen die dachten dat generaals à la John Kelly en H.R. McMaster de wereld zouden redden van deze president). Tillerson was zelf al een farce geworden, door Trump aan een touwtje gehouden, spartelend als een machteloze lappenpop.
Als CIA-directeur Mike Pompeo inderdaad Tillersons opvolger wordt, zoals de lekken suggereren, zal de chaos op het ministerie van Buitenlandse Zaken mogelijk verminderen, maar wie een zucht van opluchting slaakt, kan zich beter bedenken. Bij de CIA was ex-afgevaardigde Pompeo een houwdegen die er het liefst op afgaat en die, in de stijl van vicepresident Dick Cheney indertijd, de kennis van zijn bureau graag gebruikt om specifieke beleidsopties te promoten. Net als Trump wil Pompeo Iran aanpakken. Hij bagatelliseert het onderzoek naar Russische invloed op Amerikaanse democratische processen, hoewel zijn CIA heeft vastgesteld dat er sprake was van beïnvloeding. Pompeo is dol op Guantánamo, nog steeds een schandvlek op het Amerikaanse blazoen, en een voorstander van martelpraktijken.
Dit zijn ook de voorkeuren van de gelekte opvolger van Pompeo bij de CIA, senator Tom Cotton uit Arkansas. Cotton was degene die na Oba-
Tillerson is een farce geworden, door Trump aan een touwtje gehouden, spartelend als een machteloze lappenpop
ma’s Iran-deal namens enkele Republikeinse senatoren een brief naar Iran stuurde dat zij zich daar niet door gebonden voelden. Het was een zeldzaam staaltje ondermijning van de president, die tenslotte verantwoordelijk is voor het buitenlands beleid.
Nikki Haley, de VN-ambassadeur die vaak werd genoemd als opvolger van Tillerson, zal die eer waarschijnlijk weigeren. Ze zou wel gek zijn om deze rommel over te nemen. Haley heeft de ambitie om de eerste vrouwelijke president te worden en de VN is voldoende voor haar cv, daar hoeft niet een mislukt ministerschap bij. Bovendien heeft ze een jong gezin. De wereld rondreizen, is niet bevorderlijk voor het gezinsleven.
Ook Pompeo is gedoemd te mislukken, al lijkt hij een betere relatie te hebben met de president. Daar kan immers niemand op vertrouwen, want inmiddels is duidelijk dat niemand in de door Trump geleide regering kan ontsnappen aan de enige echte constante: iedereen die met Trump omgaat, raakt besmeurd. Misschien durft Pompeo dat risico te nemen. Maar wie naar de inhoud kijkt en zich zorgen maakt over een mogelijk conflict met Iran, kan niet gerust zijn over deze ontwikkelingen in het buitenlands beleid.