WORDT DE NIPTEST HET PRODUCT VAN 2017? U BESLIST MEE
België was het allereerste land dat de NIPtest veralgemeend heeft. ‘Historisch’, menen specialisten.
Met zijn badge ontgrendelt dokter Mario Berth de deur van een kamer in het klinisch laboratorium AML in Antwerpen. Met ontzag wijst hij naar twee toestellen die er staan opgesteld. Veel is er niet aan te zien. Hun lichtgevende schermpjes tonen informatie die alleen voor ingewijden betekenis hebben. Het zijn deze apparaten – kostprijs: 250.000 euro per stuk – die door middel van duizenden berekeningen het DNA van zwangere vrouwen en hun baby’s ontrafelen. Hier vindt de NIPtest plaats, waarmee toekomstige moeders kunnen nagaan of hun baby al dan niet lijdt aan het syndroom van Down.
De nietinvasieve prenatale (NIP) test is dit jaar een standaardonderdeel geworden van de medische begeleiding voor aanstaande moeders. België is het eerste land ter wereld dat de NIPtest voor alle zwangere vrouwen bereikbaar maakte. In mei besliste minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) dat de test vrijwel volledig terugbetaald wordt. Alleen het remgeld van 8,68 euro is nog voor rekening van de ouders in spe.
‘Historisch’, meent geneticus Patrick Willems van het Antwerpse bedrijf Gendia, dat de NIPtest in ons land voor het eerst aanbood. ‘Dit is echt een product dat de nominatie voor “Product van 2017” verdiend heeft. Het is een absoluut suc ces, vooral dankzij de beslissing van minister De Block om de concurrentie tussen de laboratoria te laten spelen bij het aanbieden van de test’. Er zijn nu dertien Belgische laboratoria geaccrediteerd om de NIPtest uit te voeren, waaronder AML. Willems: ‘Dat heeft tot meer kwaliteit en lagere prijzen geleid’.
Nobelprijs
Ook voordien werd bij zwangere vrouwen onderzocht of hun baby aan het downsyndroom zou kunnen lijden. Maar die procedure, de combinatietest, maakte heel wat risicovolle vruchtwaterpuncties of vlokkentests noodzakelijk die geregeld in een miskraam resulteerden. De NIPtest is veel betrouwbaarder, maar gaf wel aanleiding tot een ethische discussie, omdat de geboorte van een downkind nu bijna altijd het resultaat is van een bewuste keuze. Hun aantal zal sterk verminderen. Verwacht wordt dat het aantal geboortes in België zal dalen van een vijftigtal per jaar naar een handvol.
Medisch gezien is de NIPtest een schoolvoorbeeld van wetenschappelijke vooruitgang. De ontdekker ervan is professor Dennis Lo uit Hongkong. ‘Een serieuze kandidaat voor de Nobelprijs’, oordeelt Willems. Lo ontwierp een manier om het DNA van de placenta te onderzoeken, dat via de navelstreng in het bloed van de moeder terechtkomt. Wereldwijd worden nu ongeveer een miljoen NIP
Genetische tests betalen zichzelf terug, want op lange termijn kost een aandoening zoals down de samenleving veel geld De volgende stap wordt ‘liquid biopsy’: via DNAanalyse kankergezwellen in een zeer vroeg stadium herkennen
tests per jaar uitgevoerd, waarmee deze test veruit de populairste genetische test is, gevolgd door de tests voor borstkankerpredispositie (bekend geworden via actrice Angelina Jolie), en de tests waarmee toekomstige ouders kunnen nagaan of ze drager zijn van een genetische aandoening die ze aan hun kinderen zouden kunnen doorgeven.
Moreel dilemma
De NIPtest is nog maar het begin van wat er met genetische analyse mogelijk is, zegt Willems. Dat is een gevolg van het fameuze genoomproject: de ontrafeling van het menselijk DNA. De daarvan afgeleide medische technieken maken reuzensprongen voorwaarts. ‘De technologie van nu, next generation sequencing, maakt veel mogelijk’, vertelt Willems. ‘Het lijkt alsof het alleen maar over down gaat, maar er is zoveel meer. De Hoge Gezondheidsraad heeft bijvoorbeeld al positief geadviseerd over de veralgemening van de dragerschapstest. Sommige ziektes die op die manier opgespoord kunnen worden, komen vaker voor dan het syndroom van Down. Ook heel wat vormen van kanker hebben een erfelijke component die met deze technieken kan opgespoord worden, zoals bij Angelina Jolie.’
‘De volgende stap wordt de zogenaamde liquid biopsy: die maakt het mogelijk om via DNAanalyse van het bloed kankergezwellen in een zeer vroeg stadium te herkennen. ‘Die markt is tien keer zo groot als die van de NIPtest’, zegt Willems.
Toen Gendia de NIPtest in 2013 voor het eerst aanbood, bedroeg de prijs nog 850 euro. Nu is dat 260 euro, waarvan dus 8,68 euro ten laste van de consument. De terugbetaling vergde een budget van 15 miljoen euro per jaar voor de ziekteverzekering. De Block heeft dat budgettair neutraal ingevoerd, door op een aantal andere uitgaven te beknibbelen. Genetische tests betalen zichzelf terug, benadrukt Willems. Op lange termijn kost een genetische aandoening zoals het syndroom van Down de samenleving immers veel geld. Patiënten lijden vaak aan ernstige lichamelijke aandoeningen en hebben aangepaste opvang en begeleiding nodig.
Toch staan andere landen veel huiverachtiger tegenover die beslissing dan België. In Nederland, waar de discussie ook hevig woedt, heeft de vorige regering beslist om drie klinische laboratoria te subsidiëren. Een beslissing die aangevochten werd door Gendia, dat een belangrijke markt grotendeels zag wegvallen. ‘Het komt neer op illegale staatssteun’, meent Willems. Intussen is het probleem van de baan, omdat de nieuwe regering de subsidie heeft ingetrokken. Frankrijk heeft beslist om niet terug te betalen, tenzij de traditionele test positief is. Het is een moreel dilemma, want nietterugbetaling betekent dat de test wel beschikbaar is voor wie die zelf betaalt. Een geneeskunde met twee snelheden is dan niet veraf meer.