De maffia, de makeover

Minder doden, meer schimmige deals

De maffia heeft een stropdas omgedaan. De dood in november vorig jaar van capo dei capi Totò Riina heeft een definitieve streep gezet onder een tijdperk waarin mensen als hij de dienst uitmaakten: rauwe moordenaars vol boerenslimheid.

Op Sicilië wordt nog zelden iemand doodgeschoten. De strategie is veranderd, minder bloedig geworden. ‘Het komt me voor dat [de maffia] nog meer dan vroeger aanwezig is in de politieke structuren’, zei de Siciliaanse openbare aanklager Ambrogio Cartosia. De maffia gooit het op een akkoordje met economische en politieke machthebbers. Federico Cafiero de Raho, de nationale antimaffiaaanklager, waarschuwde dat de georganiseerde misdaad stilaan zijn macht heeft vergroot aan de vergadertafels. Niet door met kogels te dreigen, maar door smeergeld aan te bieden en deals te sluiten met wat ‘de maffiose bourgeoisie’ wordt genoemd: hoge ambtenaren, advocaten, bestuurders die op zichzelf niet maffioos zijn maar bezwijken voor de verleidingen van het grote geld.

‘Het is een mutatie’, zegt maffiaexpert Giacomo Di Girolamo. ‘Een paar families in Palermo proberen nog wel “maffia” te spelen, maar dat is een pantomime geworden. Er zijn nauwelijks nog maffiosi als Riina, die naar geit stinken. Het zijn nu mensen die we niet als maffiosi herkennen, omdat ze op ons lijken.’

Lege loodsen

In een vijf jaar geleden geschreven boek gaf Di Girolamo een naam aan deze nieuwe verhoudingen: Cosa Grigia. De grijze zone, het schemergebied tussen legaal en illegaal gedrag. ‘Dat is in Italië een heel grote zone’, zegt hij. ‘Het probleem maffia vind je nu vooral in de illegale manier waarop legale spelers zich bewegen.’

Di Girolamo is schrijver en journalist. Hij maakt programma’s voor een lokale radiozender in Marsala, in het westen van Sicilië. In zijn werkkamer/studio geeft hij een voorbeeld van die grijze zone: de fraude met de tientallen miljoenen aan Europese subsidies die vanuit Brussel naar het eiland gaan. Dat is niet zomaar oplichting, zegt hij. ‘Er bestaat een criminele organisatie die erin gespecialiseerd is de communautaire fondsen te onderscheppen.’ Lokale politici, mensen met contacten in Rome, aannemers, juristen en maffiosi werken samen, tot wederzijds voordeel.

Een zichtbaar voorbeeld zijn de vele loodsen en opslagplaatsen. ‘Je doet alsof je een bedrijf wilt beginnen. Dan komt er iemand kijken of dat klopt en krijg je twee miljoen euro.’ Veel verdere controle is er niet, zegt Di Girolamo. De loodsen staan leeg of worden voor iets anders gebruikt. En als je toch wordt gepakt, is de straf maar licht. Het is een model dat in het verleden vaak is beproefd in de zorg en de bouw. Met dat verschil dat de maffioso niet meer tegenover de aannemer of de politicus staat, maar dat ze gedeelde belangen hebben, legt Di Girolamo uit. ‘De Cosa Nostra van Riina, met al zijn geweld, is nog nooit zo zwak geweest. De nieuwe maffia is veel gevaarlijker, omdat die veel moeilijker te herkennen is.’

Veilig Sicilië

Riina opende in 1992 frontaal de oorlog tegen de staat toen die hem niet meer beschermde. Dat massale geweld was in de hele geschiedenis van de maffia een anomalie, vertelt Di Girolamo. De maffia werkt het liefst in stilte. En zo is sinds de arrestatie van Riina in januari 1993 een transformatieproces begonnen waar nog lang niet iedereen van doordrongen is.

‘Sicilië is nu de veiligste zone van Italië.’ Na het geweld van Riina zijn de beste onderzoekers naar het zuiden gestuurd. Duizenden mensen zijn gearresteerd. Nog steeds is de controle groot. ‘Hier worden we allemaal afgeluisterd. Als een burgemeester met een verkeerd iemand gaat eten, wordt hij de volgende dag gearresteerd.’

Daarnaast is de Cosa Nostra al jaren niet meer dominant binnen de Italiaanse georganiseerde misdaad. Dat is nu de Calabrische ’ndrangheta, die in Europa de handel in cocaïne domineert. De ’ndrangheta is zo sterk geïnfiltreerd in bedrijven en gemeenteraden in het noorden van Italië dat een aantal gemeentes onder curatele is gesteld. ‘Ik ga vaak naar het noorden om over de georganiseerde misdaad te praten’, zegt Di Girolamo. ‘Ze hebben geen idee hoe groot het probleem daar is.’