Stille doder OxyContin
Tom Petty, Prince, Heath Ledger en 200.000 andere overdoses
‘Mijn eerste voorschrift was er een van 40 milligram, niet veel later zat ik al aan 450 milligram. Nog wat later was ik de pillen aan het pletten om ze op te snuiven’ NAN GOLDIN Fotografe ‘Ik had een kerel die voorschriften voor me vervalste. Hij gaf me drie keer de voorgeschreven dosis. En nog was het niet genoeg’ JEFF TWEEDY Frontman Wilco
BRUSSEL I Tom Petty overleed vorig jaar op 2 oktober, thuis in Malibu, Californië. Hij was 66. Een hartaanval, klonk het toen. Nu blijkt dat die hartaanval het gevolg was van een overdosis pijnstillers en kalmeermiddelen.
Petty sukkelde al enige tijd met zijn gezondheid. Hij had last van longemfyseem, hij had knieproblemen en sukkelde met een heupfractuur. Toch was hij nog aan een grootse tournee begonnen met zijn vaste groep The Heartbreakers. ‘Het wordt wellicht de laatste’, had hij gezegd. ‘Ik ben een opa nu, het is welletjes geweest.’
Blijkbaar was het zo welletjes dat Petty zich alleen staande wist te houden met zware pijnstillers. Zijn naasten wisten dat hij fentanylhoudende producten nam om de pijn van zijn heupfractuur te onderdrukken. Fentanyl is een synthetische opioïde, net zo verslavend als heroïne, maar in de VS gewoon verkrijgbaar in de apotheek op doktersvoorschrift. De weduwe van Petty besloot ruchtbaarheid te geven aan de ware doodsoorzaak van haar man om de bevolking te sensibiliseren en ‘het debat over de opioïdencrisis in dit land op gang te trekken’.
Hillbillydrug
De opioïdencrisis? Reken maar. In de VS stierven in 2016 meer dan 50.000 mensen aan een overdosis opiaten, opioïden of heroïne. Minstens de helft was niet verslaafd aan illegale heroïne, wel aan pijnstillers voorgeschreven door een arts. De gemiddelde pijnstillerverslaafde is, in tegenstelling tot de crackverslaafde van de jaren 80 en 90, blank en van middelbare leeftijd.
Aanvankelijk teisterde de pijnstillerepidemie vooral de arme zuidelijk staten, waar veel mensen zware handarbeid leveren en dus vaker sukkelen met chronische pijn. De ‘hillbillydrug’ worden de pijnstillers daarom genoemd. Intussen dekt die term de lading niet meer. De epidemie strekt zich uit van de Oost tot de Westkust, van de grens met Mexico tot de grens met Canada. Ze heeft al meer dan 200.000 slachtoffers gemaakt. In het Engels heet een pijnstiller een pain killer. Nou en of.
Revolutionair product
De bron van alle kwaad is de Amerikaanse farmareus Purdue Pharma, die in 1996 de pijnstiller OxyContin op de markt bracht. Het product werd via agressieve marketingcampagnes aangeprezen bij artsen door het hele land. Deze pijnstiller was
volgens Purdue een medische doorbraak: een geconcentreerde, chemische variant van morfine en heroïne, die dankzij de langzame werking veilig was en dus een mirakeloplossing voor mensen met chronische pijn. Artsen werden uitgenodigd voor congressen op exotische bestemmingen, waar ze in de watten werden gelegd en waar de vele voordelen van het revolutionaire nieuwe product uit de doeken werden gedaan (over de nadelen werd zedig gezwegen). Patiënten kregen zelfs een maanddosis gratis om de pil in de markt te zetten. Het lukte uitstekend: tussen 1996 en 2002 wist Purdue het aantal voorschriften voor OxyContin bijna te vertienvoudigen, van 670.000 naar meer dan zes miljoen.
Pletten en snuiven
Over hoe verslavend OxyContin is, werd met geen woord gerept. De Amerikaanse fotografe Nan Goldin getuigde gisteren in
The Guardian: ‘Mijn eerste voorschrift was een van 40 milligram, en dat was toen te sterk voor mij, ik werd er misselijk en suf van. Maar niet veel later zat ik al aan 450 milligram. En nog wat later was ik de pillen
aan het pletten om het spul op te snuiven.’ Goldin heeft haar verslaving overleefd en is intussen afgekickt. Er zijn nog overlevenden: Jeff Tweedy, onder meer, de frontman van de Amerikaanse altcountryband Wilco. ‘Ik had een kerel die voorschriften voor me vervalste’, zei Tweedy vijf jaar geleden in een interview. ‘En dan gaf hij me drie keer de voorgeschreven dosis. En nog was het niet genoeg.’
Ook Rush Limbaugh, de frontman van de Amerikaanse altright talk radio, was eraan verslaafd. Zijn huishoudster was zijn dealer: ze bezorgde hem jarenlang illegale doses OxyContin tegen betaling en ging dat in 2003 tegen betaling verklappen aan roddelblad The National Enquirer. Limbaugh, die toen al jaren fulmineerde tegen het ‘tuig’ dat drugsverslaafden volgens hem waren, liet zich behandelen voor zijn verslaving.
Tweedy en Limbaugh hebben geluk gehad. Vele anderen, onder wie Heath Ledger, Prince, Tom Petty en wellicht ook Michael Jackson, kunnen het niet meer navertellen. Ook Chris Cornell niet, de frontman van Soundgarden. Cornell stapte zelf uit het leven, maar zijn opioïdenverslaving heeft daar volgens zijn weduwe een belangrijke rol in gespeeld.
600 miljoen boete
In 20 jaar tijd is het aantal dodelijke overdoses door OxyContin en vergelijkbare opioïdepillen in de VS verviervoudigd. En het wordt alleen maar erger, ook al probeert de Amerikaanse overheid intussen in te grijpen. In 2007 (toen stierven jaarlijks al meer dan 7.000 mensen aan een overdosis van de pijnstillers) werd Purdue veroordeeld omdat het de verslavende effecten van OxyContin had geminimaliseerd. Het bedrijf moest een boete betalen van 600 miljoen dollar. Geen ramp voor Purdue, dat toen al miljarden verdiende aan OxyContin. Drie jaar en minstens evenveel minnelijke schikkingen later besloot het bedrijf zelf iets te ondernemen: de pillen werden harder gemaakt, zodat je ze moeilijker kunt verpulveren om te snuiven. En in de bijsluiter werd iets meer de nadruk gelegd op de verslavende effecten.
Heroïne als alternatief
Veel haalde het dus niet uit. In 2011 telde de Amerikaanse overheid al meer fatale overdoses door pijnstillers met opioïden dan fatale overdoses door heroïne en cocaïne samen. Dat was het signaal om het voorschrijfgedrag en de verkoop aan banden te leggen. Het gevolg was dat mensen die geen voorschrift meer kregen, radeloos overstapten op illegale heroïne. Onderzoek wijst uit dat vier op de vijf Amerikanen die heroïne proberen, voordien pijnstillers met opioïden namen.
Het ziet er niet naar uit dat er beterschap komt onder het bewind van president Donald Trump. Zijn drugsbeleid beperkt er zich toe de oorlog te verklaren aan de drugstrafiek vanuit Mexico. Mensen die verslaafd raken aan pijnstillers, noemt hij zwakkelingen die het aan zichzelf te danken hebben. De afbouw van Obama’s gezondheidszorg zal het probleem evenmin verhelpen.