‘Je kunt empathie ook prachtig vinden’
Migratieexpert Leo Lucassen over Gutmenschen en open grenzen
Het was een welgemikte splinterbom van Bart De Wever. In een opiniestuk in De Morgen ging de NVAvoorzitter deze week dieper in op de mensenketting waarmee enkele duizenden actievoerders zondag een politieoperatie in het Brusselse Maximiliaanpark probeerden te voorkomen. Hij haalde uit naar de ‘industrie van linkse advocaten, ngo’s en activisten’ die het opneemt voor transmigranten en daarmee de facto een opengrenzenbeleid zou verdedigen. Volgens De Wever is dat incompatibel met het behoud van de sociale zekerheid. Hij vroeg ‘links’ om ‘eindelijk’ te beslissen: open grenzen of de welvaartsstaat.
‘Onzin’, noemt Leo Lucassen die keuze woensdagavond meteen als ik hem aan de telefoon vraag om een interview. Hij is een van de belangrijkste Nederlandse migratieexperten. Lucassen is onderzoeksdirecteur aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Leiden. Hij heeft net een lang essay over het migratiebeleid afgerond, vertelt hij, in opdracht van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Dat verschijnt in april, samen met een tekst van Paul Scheffer, die andere Nederlandse migratiespecialist. Niet dat de twee heren op dezelfde lijn zitten. Maar daarover later meer.
We zien mekaar een dag later in een Leidens café. Lucassen heeft de tekst Van De Wever ondertussen gelezen. Hij vraagt zich af waarom de NVAvoorzitter niet anders reageerde. ‘Je zou het als politicus ook prachtig kunnen vinden dat mensen nog empathie kunnen opbrengen voor het leed van anderen. Voor stakkers die nauwelijks toegang hebben tot onze sociale voorzieningen. Natuurlijk is zo’n actie geen structurele oplossing. Maar daarom moet je die mensen toch niet wegzetten als naïef ?’
‘Helemaal onzinnig vind ik de conclusie van De Wever: dat dit eigenlijk een pleidooi voor open grenzen is. Ik ken nauwelijks iemand die dat idee nog verdedigt. Europa kan de ellende van de hele wereld niet op zich torsen. Dat zou niet alleen onze samenlevingen maar ook die van hen ontwrichten. En dat vraagt dus ook niemand. Soms doen mensen ook gewoon iets uit mededogen.’ De actievoerders probeerden een politieactie te beletten. Vindt u dat aanvaardbaar?
‘Ja. Je kan zowel om humanitaire als om politieke redenen zeggen: die transmigranten moeten met rust gelaten worden. Daarmee zeg je niet dat de hele wereld welkom is in Brussel. Je toont je bezorgdheid om mensen die hier nu eenmaal zijn gearriveerd en wellicht niet meteen weg zullen zijn. We weten allemaal dat hen terugsturen, ondanks alle stoere
verklaringen, vaak onmogelijk is. Ik kan me ook voorstellen dat mensen, na de berichten over mogelijke martelingen in Soedan, twijfelen of de regering wel zorgvuldig genoeg handelt. Dan mag je in een democratie, zolang je de wet respecteert, actie voeren.’ De Wevers stelling is dat onze welvaartsstaat dreigt te kapseizen door de migratie. Is dat een terechte vrees?
‘Als je kijkt naar het aantal vluchtelingen en migranten die de afgelopen jaren in Europa zijn gearriveerd, zeg ik: dat kunnen we perfect aan. Op basis van onderzoek kan ik ook niet concluderen dat er in de komende jaren een overrompeling zit aan te komen. Er wordt vaak gezegd dat er “miljoenen Afrikanen” naar Europa zullen komen. Ik begrijp niet waar men dat haalt. De cijfers sinds het begin van de jaren negentig tonen dat de irreguliere migratie vanuit Afrika vrij stabiel is. Het gaat gemiddeld om 150.000 tot 200.000
mensen per jaar. Dat is een fractie van de bevolking van de Europese Unie (ongeveer een half miljard
mensen, red.). Europa wordt echt niet overspoeld.’
‘Wist u trouwens dat minstens 80 procent van de mensen die vanuit zwart Afrika naar boven trekt helemaal niet naar Europa wil? Ze willen in het noorden van Afrika aan de slag. Het beeld als zou er een horde lemmingen naar hier onderweg zijn, klopt gewoon niet. Maar die inzichten bereiken de publieke opinie nauwelijks. Daar dragen politici een belangrijke verantwoordelijkheid.’ Ook specialisten, zoals Paul Scheffer, voorspellen een grote toestroom uit Afrika.
‘Met alle respect, maar Scheffer is geen specialist. Hij is een opinierend essayist, met een uitstekende pen. Maar hij doet geen onderzoek naar deze kwestie. Het stoort me dat hij zo vaak met stropoppen werkt: “Het kan toch niet zijn dat de grenzen van Europa volledig
lek zijn...” Natuurlijk niet, maar wie zegt dat dan? Ik kijk liever naar de cijfers. Wel, zelfs in 2015 (toen er een miljoen vluchtelingen naar Europa kwam, red.) waren die niet uitzonderlijk. De toestroom toen was vergelijkbaar met de jaren negentig. En die migratiegolf heeft Europa, financieel noch cultureel, ontwricht. Kijk naar Duitsland. Dat is een van de meest bloeiende economieën ter wereld.’ De NVA stuurde de afgelopen dagen op Facebook rond dat een nietwesterse migrant de Nederlandse staat gemiddeld 43.000 euro kost. Klopt dat?
‘Ja, al is het een verouderd cijfer. Het komt uit een onderzoek van het Centraal Planbureau uit 2003. En het is een gevolg van de arbeidsmigratie uit de jaren zestig en zeventig. Om te beginnen waren de Turken en de Marokkanen, die toen naar WestEuropa zijn gekomen, erg laaggeschoold. Maar er heeft nog iets gespeeld.
Die mensen lieten eind jaren zeventig, begin jaren tachtig hun gezinnen overkomen. Dat was een zeer onfortuinlijke timing. Op dat moment begon er net een lange recessie die vooral de sectoren trof waar de Turken en Marokkanen in actief waren. Meer dan de helft van de gastarbeiders had in het midden van de jaren tachtig geen baan meer. Dat heeft een bom geld gekost. Maar daaruit kan je niet concluderen dat moslimmigratie sowieso problematisch is.’ Wie zegt dat?
‘Ik vind dat mensen als Scheffer bij ons of Mark Elchardus bij jullie aardig in de buurt komen. Bij Elchardus is het allemaal
doom and gloom. Hij trekt culturele conclusies waar ik voor pas. Moslims lijken bij hem, vooral wegens hun religie, gedoemd om vreemden te blijven in onze samenleving. Terwijl uit onderzoek blijkt dat grote delen van die gemeenschap het helemaal niet slecht doen.’ Neen?
‘De vluchtelingen die in de jaren negentig uit Irak, Afghanistan en Iran zijn gearriveerd, doen het veel beter op de arbeidsmarkt. Aanvankelijk hadden ook die mensen het erg moeilijk, maar na ruim tien jaar kwamen ze wel aan de bak. Dat had er onder meer mee te maken dat ze aanvankelijk niet móchten werken. Nu is ongeveer 55 procent aan de slag, tegenover 70 procent van de gemiddelde Nederlanders. Hun kinderen doen het vaak ook goed op school. Het is de verklaring voor het feit dat het Centraal Planbureau in 2011 met een nieuw cijfer kwam. Een nietwesterse migrant kost de staat nog maar 36.000 euro.’
‘Mijn punt is dus dat je de vluchtelingen die nu aankomen niet zomaar kan vergelijken met de Turken en de Marokkanen uit de jaren zestig en zeventig. Ook bij deze groep zal het resultaat gemengd zijn. Maar dat zal niet in de eerste plaats bepaald worden door hun religieuze achtergrond, wel door het opleidingsniveau van de eerste generatie. En het zal afhangen van hoe wij hun ontwikkeling faciliteren. Zorgen we ervoor dat zij hun kwaliteiten kunnen ontplooien?’ Scheffer citeerde onlangs cijfers uit een Duits onderzoek over de vluchtelingen die in 2015 arriveerden. Hij zei onder meer dat de werkloosheid tot 2020 met 1,5 procent stijgt.
‘En daar heeft hij gelijk. Maar we moeten wel een beetje realistisch blijven. Die mensen moeten eerst hun leven weer op het spoor krijgen. Een taal leren. Een netwerk opbouwen. Dat lukt niet in twee jaar tijd. Daar heb je zeker tien jaar voor nodig. En dat kost geld. Als je niet snel investeert in taalonderwijs en activering, kost het je achteraf nog meer.’ Maar verdienen doe je er niet aan?
‘Merkel heeft in 2015 gedaan wat een politicus toen moest doen. Tenzij we het normaal vinden dat we mensen laten creperen. Zoals nu in Griekenland’ ‘Vluchtelingen zijn geen businesscase. We hebben de Conventie van Genève in de jaren vijftig niet afgesloten om er zelf beter van te worden’ ‘Bij Elchardus is het allemaal doom and gloom. Moslims lijken bij hem, vooral wegens hun religie, gedoemd om vreemden te blijven in onze samenleving’
‘Nee. Ik denk dat er in 2015 te optimistische boodschappen zijn verspreid over de economische meerwaarde van vluchtelingen. Ik geloof niet dat ze een oplossing zijn voor de vergrijzingsproblemen. Maar dat is geen reden om die mensen niet meer op te vangen. Vluchtelingen zijn geen businesscase. We hebben de Conventie van Genève in de jaren vijftig niet afgesloten om er zelf beter van te worden.’ Hoe kijkt u nu eigenlijk terug op de beslissing van Angela Merkel in 2015 om de grens tussen Oostenrijk en Duitsland te openen?
‘Ze had geen andere keuze. Merkel constateerde dat er honderdduizenden mensen in Europa waren gearriveerd die in een afschuwelijke situatie zaten. Zij heeft beslist: we moeten iets voor hen doen. En dus heeft ze tijdelijk de grens geopend voor wie vastzat in de OostEuropese modder. Maar ze heeft nooit gezegd dat iedereen welkom was. Men heeft het achteraf zo geframed, maar het klopt niet. Ze heeft gedaan wat een politicus met verantwoordelijkheidsgevoel toen moest doen.’
‘Tenzij we het normaal vinden dat we mensen gewoon laten creperen. Zoals we dat nu al twee jaar lang doen met de 50.000 mensen die vastzitten in Griekenland. Waarom doen we niets voor die mensen?’ Zegt u maar.
‘Omdat politici in de rest van Europa denken dat het in hun eigen belang is. Als ze in Griekenland zitten, hebben wij er geen last van. Dat is de redenering.’ En daarom sluit Merkel nu ook migratiedeals met dubieuze Afrikaanse regimes. De buitengrenzen van Europa worden zo ver mogelijk opgeschoven. Zelfs wanneer dat betekent dat er in Libië gemarteld wordt.
‘Ik begrijp dat haar politieke krediet in Duitsland na 2015 op was. Maar we zitten daar in Afrika wel te marchanderen met mensenrechten waarmee we onszelf zo graag op de borst kloppen. We grijpen zelfs in op de internAfrikaanse mobiliteit: mensen kunnen niet meer zomaar van het zuiden naar het noorden van de Sahara trekken. En daar betalen wij voor. Het heeft tal van averechtse effecten. Volgens nogal wat onderzoekers sterven er tegenwoordig meer mensen in de woestijn dan in de Middellandse Zee.’
‘Misschien is het storendste nog wel dat iedereen daar over zwijgt. Politici zeggen alleen dat er geen migranten meer opduiken. Dat ze dan op zijn minst open kaart spelen: dit is de keerzijde van ons beleid, we weten dat maar we trekken ons er niets van aan.’ Wat vond u van de kritiek op de reddingsoperaties van een aantal ngo’s op de Middellandse Zee? Onze staatssecretaris voor Asiel en Migratie zei dat die actie een aan
zuigeffect creëerde. Klopt dat?
‘Op basis van het onderzoek dat nu voorligt, valt dat niet hard te maken. Je waagt je leven niet op een bootje, omdat je denkt dat je zal worden opgepikt door een ngo. Daarvoor is je land verlaten een te ingrijpende beslissing. Weet u, die organisaties stelden gewoon vast wat iedereen kan vaststellen: dat de Middellandse Zee al jaren de dodelijkste grens ter wereld is. Sinds 2003 zijn er tussen de 30.000 en 40.000 mensen verdronken. Meer dan er tussen Mexico en de Verenigde Staten om het leven kwamen. Dan vind ik het iets te ingewikkeld om tegen de ngo’s te zeggen dat ze zich niet mogen moeien.’ Stel dat u het voor het zeggen had: wat zou u doen? ‘Waarom proberen we niet eindelijk een systeem van legale ar beidsmigratie op poten te zetten? Volgens mij is dat mogelijk zonder onze welvaartsstaat af te breken. We kunnen beslissen om nieuwkomers pas toegang te geven tot onze sociale zekerheid als ze eerst hebben bijgedragen. Zo leg je een grens rond de welvaartsstaat, eerder dan rond ons territorium. Overigens begrijpen de meeste migranten dat ook perfect.’
‘En dat moet je dan natuurlijk niet meteen voor de hele wereld toestaan. Je zou kunnen beginnen met een aantal landen aan de grens van de Unie. Waarom beginnen we daar niet eindelijk mee te experimenteren?’ Over legale arbeidsmigratie wordt al lang gesproken, door veel specialisten. Waarom komt het er niet van? ‘Omdat het politiek heel lastig ligt. De OostEuropeanen krijg je niet mee, hoewel ze ook daar met stevige tekorten op de arbeidsmarkt zitten. En ook bij ons ligt het moeilijk, zeker na de migratiecrisis van 2015. Politici vrezen een ongecontroleerde instroom. Of ze zeggen dat we eerst onze eigen werklozen een job moeten geven.’ Is dat niet begrijpelijk?
‘Ja. Maar het klopt niet. Er zijn heel wat laagbetaalde, lichamelijk zware banen die we gewoon niet ingevuld krijgen.’ Waarom ligt die migratiekwestie nu zoveel gevoeliger dan in de jaren negentig? Heeft het ermee te maken dat er toen vooral mensen uit exJoegoslavië asiel aanvroegen? Dat het om Europeanen ging?
‘Nee, want het klopt niet. Ik ben onlangs in de cijfers van Eurostat gedoken: ook in de jaren negentig kwam maar één op de vier
vluchtelingen uit Europa. De meeste mensen kwamen toen uit het MiddenOosten of uit het oosten van Afrika. Daar zit het verschil niet.’ Waar dan wel?
‘Ik denk dat de aanslagen op 9/11 een belangrijk kantelpunt waren. Ik maak me ook zorgen over het moslimterrorisme. En ik ben heel blij dat de veiligheidsdiensten heel alert zijn. Maar ik blijf ook zeggen dat er zich maar een probleem stelt met een klein deel van de moslimgemeenschap. De meeste moslims maken zich nog meer zorgen over die aanslagen dan wij. Zij weten dat de gevolgen voor hen altijd het grootst zijn, ook al hebben ze er niets mee te maken.’ In uw boek ‘Voorbij Fort Europa’ maakt u de vergelijking met de manier waarop de Joden behandeld werden in de jaren dertig. Dat is een stevige stelling.
‘Ik zie parallellen, ja. Er wordt gezegd dat de moslims de boel willen overnemen. Dat ze een geheime oorlog voeren. En dat ze zich nooit willen integreren. Een hele groep mensen wordt weggezet als gevaarlijk, terwijl ze maar één ding gemeen hebben: dat ze uit een islamitisch land komen. Ik zie daar een stigmatiseringsmechanisme dat vergelijkbaar is met het vooroorlogse antisemitisme. Toen werden ook alle Joden op één lijn gezet. En ik vind het mijn plicht als historicus om daarvoor te waarschuwen.’