DEPRESSIEF SINDS DAVOS
Al sinds 1995 bezoek ik de jaarlijkse vergadering van het Wereld Economisch Forum in Davos, waar de zogenaamde wereldelite samenkomt om de problemen van de planeet te bespreken. Ik ben er nog nooit zo moedeloos van teruggekeerd als dit jaar.
De wereld wordt door bijna onoplosbare problemen geplaagd. De ongelijkheid neemt snel toe, vooral in de geavanceerde economieën. De digitale revolutie schept ernstige risico’s voor de privacy, de veiligheid, de werkgelegenheid en de democratie, uitdagingen die worden vergroot door de toenemende monopoliemacht van enkele Amerikaanse en Chinese datareuzen, zoals Facebook en Google. De klimaatverandering is een existentiële dreiging voor heel de wereldeconomie zoals wij ze kennen.
De antwoorden zijn misschien nog deprimerender dan de problemen. De ceo’s uit alle windstreken beginnen hun speech meestal door het belang van waarden in de verf te zetten. Ze verklaren dat ze niet alleen zo veel mogelijk winst voor hun aandeelhouders willen maken, maar ook aan een betere toekomst werken voor hun personeel, voor de gemeenschap waarin ze actief zijn en voor de wereld in haar geheel. Soms bewijzen ze zelfs lippendienst aan de gevaren van de klimaatverandering en de ongelijkheid.
Dit jaar kon je na de toespraken geen enkele illusie meer overhouden. Het risico dat de ceo’s het meest zorgen lijkt te baren, is dat van een populistische opstand tegen de globalisatie die zij hebben gecreëerd en waar ze enorm veel aan verdienen. Het is geen verrassing dat deze elite nauwelijks lijkt te beseffen dat dit systeem grote delen van de bevolking van Europa en de VS in de kou laat staan. Het reële inkomen van de meeste huishoudens stagneert en het aandeel van de arbeid in de welvaart is fors gedaald. In de VS is de levensverwachting voor het tweede jaar op rij teruggevallen.
Geen enkele Amerikaanse ceo die ik heb horen spreken (of over wiens speech ik heb gehoord), wist iets te zeggen over de onverdraagzaamheid, de vrouwenhaat of het racisme van president Trump, die er in Davos ook bij was. Niemand repte over zijn onwetende uitspraken, klinkende leugens en roekeloze daden. Niemand sprak over het verraad aan de systemen om de waarheid te kennen en aan de waarheid zelf.
Geen enkele Amerikaanse tycoon zei iets over de manier waarop deze regering in de subsidies voor de wetenschappen snoeit, terwijl die zo belangrijk zijn om het concurrentievoordeel van de VS te versterken en de levensstandaard te verbeteren. Niemand had het over Trumps minachting voor de internationale instellingen of zijn aanvallen op de binnenlandse media en het gerecht – een aanslag op het systeem van machtsevenwichten dat aan de basis ligt van de Amerikaanse democratie.
Nee, de ceo’s in Davos likkebaardden bij de belastinghervorming die Trump en de Republikeinen in het Congres hebben doorgedrukt en die honderden miljarden dollars zal toespelen aan de grote ondernemingen en de rijken die ze bezitten en besturen – mensen als Trump zelf. Het stoort hen niet dat die hervorming op termijn de belastingdruk zal verhogen voor de meerderheid van de middenklasse, een groep die al sinds een jaar of dertig verarmt.
Zelfs de bekrompen materialistische wereld van de ceo’s, waar niets belangrijker is dan groei, zou Trumps hervorming niet mogen vieren. Per slot van rekening verlaagt ze de belastingen op vastgoedspeculatie – een activiteit die nergens duurzame welvaart heeft geschapen en overal de ongelijkheid heeft vergroot.
De wet zal bovendien universiteiten als Harvard en Princeton belasten, bronnen van een heleboel belangrijke ideeën en innovaties. Ze zal tot lagere overheidsuitgaven leiden in delen van het land die hun bloei net aan overheidsinvesteringen in onderwijs en infrastructuur te danken hebben. Trump is duidelijk bereid om de evidentie te negeren dat je in de 21ste eeuw net méér in onderwijs moet investeren als je succes wilt hebben.
De ceo’s van Davos denken blijkbaar dat belastingverminderingen voor de rijken en deregulering alle problemen van het land zullen oplossen. Wat goed is voor ons, zeggen ze, zal uiteindelijk iedereen ten goede komen. En de goede wil van de ceo’s zal het milieu wel beschermen, ook zonder regulering.
De lessen van de geschiedenis zijn duidelijk. Welvaart sijpelt niet door van de top naar de basis. Een van de hoofdredenen waarom het zo slecht gesteld is met ons milieu, is het feit dat de bedrijfswereld nooit vrijwillig haar maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft opgenomen.
De ceo’s waren euforisch over de terugkeer van de groei, over hun astronomische winsten en vergoedingen. De economen vertellen hun dat die groei niet houdbaar is en nooit inclusief geweest is. Maar die argumenten vinden weinig weerklank in een wereld waar het materialisme koning is. Vergeet dus de gemeenplaatsen over waarden waarmee de ceo’s hun speech beginnen. Ze zijn misschien niet zo oprecht als het personage van Michael Douglas in Wall Street, de film uit 1987, maar de boodschap is dezelfde: ‘Hebzucht is goed’. Het deprimerende is dat die boodschap vals is, en vooral dat zoveel machtigen erin geloven. Warmtekracht. Bij een warmtekrachtkoppeling komt het leeuwendeel van de gerecupereerde warmte niet van de alternator, maar van de verbrandingsmotor (DS 5 februari).
Ceo’s maken zich het meest zorgen over een populistische opstand tegen de globalisatie die zij hebben gecreëerd