Antwerpse joden struikelen over struikelstenen
‘Deze steen is alles wat me van mijn moeder rest’
ANTWERPEN I ‘Hier woonde Keyla Gitla Szafirsztejn. Gebo ren in 1894. Gearresteerd in 1940. Vermoord in Auschwitz op 17 augustus 1942.’ Dat staat sinds zondag te lezen op een klein en onopvallend koperen steentje in de Antwerpse Stoomstraat. Het is een strui kelsteen, een Stolperstein. Hij herinnert aan de Joodse vrouw die hier meer dan een kwart eeuw geleden woonde. Op de plaats waar haar huis stond, ligt nu een bouwwerf.
David Syfer (84), een van de zonen van Keyla Szafirsztejn, vroeg aan de Brusselse Vereni ging voor de Herdenking van de Shoah om de aanleg ervan, maar haalt zich daarmee het ongenoegen van heel wat Ant werpse joden op de hals. Mi chaël Freilich van het tijdschrift Joods Actueel noemt de steentjes ‘oneerbiedig’: ‘Er wordt over gelopen en honden doen er hun ding op.’
Syfer begrijpt de kritiek niet. Tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog woonde ook hij in de Stoomstraat 3, daarna verhuisde hij naar Brussel. ‘Dit steentje is onvoorstelbaar belangrijk voor mij’, zegt hij. ‘Nadat mijn mama in Auschwitz overleden is, heeft zij nooit een graf gekregen. Dit struikelsteentje is al wat ik heb. Ik wil dat iedereen die er passeert, weet dat er een slachtoffer van Hitler gewoond heeft. Ik hoop dat het niemand onbewogen laat.’
Geen vragende partij
Stolpersteine zijn een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig, die er over heel Europa al meer dan 65.000 heeft geplaatst. In België liggen er 260, maar geen enkele in Antwerpen. Daar zijn de joodse organisaties geen vragende partij en geeft de stad daarom vooralsnog geen toestemming voor de plaatsing ervan. Een wetenschappelijke adviesraad bekijkt welke monumenten en symbolen het meest gepast zijn ter herdenking van – onder andere – de Holocaust.
‘De struikelstenen zijn oneerbiedig. Er wordt over gelopen en honden doen er hun ding op’
MICHAËL FREILICH Joods Actueel
De wens van Syfer vereiste dan ook ‘wat burgerlijke ongehoorzaamheid’, zegt Michel Lussan van de Vereniging voor Herdenking van de Shoah. Behalve het steentje voor Szafirsztejn kwam er in de Pretoriastraat een voor Emile Zuckerberg, die op zijn vierde naar Auschwitz gedeporteerd werd.
Het Antwerps Forum der Joodse Organisaties heeft het over ‘het illegaal plaatsen van struikelstenen’ en hekelt dat zo ‘slechts twee vermoorde leden van de gemeenschap worden herdacht’. Michaël Freilich heeft dan weer bedenkingen bij de big business die erachter schuilgaat. Families die zo’n steen willen laten plaatsen, moeten zelf de kosten (120 tot 300 euro) betalen.
Ook de Antwerpenaren die zich via de Stoomstraat naar de nabijgelegen joodse school reppen, zijn niet meteen enthousiast. ‘Dit steentje in de grond doet onze geschiedenis geen eer aan’, zegt Chajim Singer (70). ‘Elke dag lopen er hier vele duizenden mensen over. Waarom hebben ze dat niet in de muur gemetseld? Bovendien ligt het in Duitsland vol met dit soort stenen. Denkt u dat het antisemitisme daar met ook maar een halve procent afgenomen is?’
Familiegeschiedenis
Bij de meeste joodse passanten dondert het in Keulen als ze over de struikelstenen horen, maar ze hebben er wel meteen een mening over. ‘Wat zegt u? Hebben ze hier een lichaam onder de stoep begraven?’, reageert Simon (19) verbaasd. ‘Ah, alleen een steentje gelegd. Wat is dan het probleem? Ik wandel hier elke dag tien keer voorbij, maar het was me nog niet opgevallen. Ik dacht dat het een nieuwe riolering was.’
Ook binnen de familie van Keyla Szafirsztejn bleef de struikelsteen niet onbetwist. ‘Ik heb twee kinderen, acht kleinkinderen en vijf achterkleinkinderen’, zegt David Syfer. ‘Zij steunen niet allemaal mijn beslissing voor deze struikelsteen. Sommigen zouden liever een monument voor alle slachtoffers zien. Maar hoe maak je dat voor zes miljoen mensen? De meesten steunen mij wel en zeiden dat ze er zeker heengaan. Zo groeit hun band met de familiegeschiedenis. Dit steentje maakt mij diep gelukkig.’