Duitse ministerie van Lederhosen en Dirndl
Welkom in het
BRUSSEL I Ruim een halve eeuw lang hebben de Duitsers het woord Heimat zorgvuldig vermeden. Het was besmeurd door de nazi’s. Maar sinds kort is het aan een opmars bezig. En nu krijgt Duitsland – als het regeerakkoord wordt goedgekeurd – zelfs een Ministerium für Heimat.
De Alternative für Deutschland (AfD) gebruikte de term Heimat kwistig in zijn verkiezingscampagne. ‘Duitsland eerst,’ luidde het, ‘want we willen dit land ook in de toekomst onze Heimat kunnen noemen.’ Van een xenofobe partij hoeft dat niet te verbazen. Maar ook de christendemocratische CDU van Angela Merkel heeft zich de term toegeëigend. De partij hoopt een buffer op te werpen tegen de opmars van de AfD.
Maar wat moeten groene politici met het begrip? Het past als een tang op een varken in hun nieuwlinkse gedachtegoed. Katrin GöringEckardt, de fractieleidster van Bündnis 90/Die Grünen in de Bondsdag, had een verklaring op het jongste congres van haar partij: ‘We houden van dit land. Het is onze Heimat en we zullen voor onze Heimat vechten.’
Toch blijft het begrip Heimat voor de meesten ter linkerzijde onlosmakelijk verbonden met de zuivere Duitse ‘cultuur’ en ‘identiteit’. Enkele groenen noemen het een ‘gevaarlijk woord’.
‘We houden van dit land. Het is onze Heimat en we zullen voor onze Heimat vechten’ KATRIN GÖRINGECKARDT Fractieleidster Bündnis 90/Die Grünen
Meer dan één Heimat
Het is geen wonder dat Heimat weer populair werd in de nasleep van de grote instroom van nieuwkomers in 2015. Maar heeft het woord wel een plaats in een etnisch diverse samenleving? Zet het Duitsers met buitenlandse wortels niet buiten de maatschappij?
Vele nieuwe gebruikers van Heimat doen nochtans hard hun best om het woord een moderne/ inclusieve/neutrale inhoud te geven. President FrankWalter Steinmeier (SPD) deed vorig jaar een poging in zijn speech op de Dag der Duitse eenheid. Hij erkende dat veel mensen de snel veranderende wereld niet begrijpen en beangstigend vinden. Zij koesteren ‘Sehnsucht nach Heimat’. En het antwoord op dat gevoelen mogen we niet overlaten aan de nationalisten, die wij tegen zij opzetten, waarschuwde hij.
Voor Steinmeier wijst het woord naar de toekomst, niet naar het verleden. Het betekent ‘verstehen und verstanden werden’. Een mens kan ook meer dan één Heimat hebben, zei hij over de nieuwe Duitsers.
Familie en geborgenheid
Wetenschappers stellen vast dat het woord evolueert. Uit een enquête in opdracht van het magazine Focus blijkt het voor 92 procent van de Duitsers niet eens zo’n negatief begrip te zijn. Het roept de gedachte op aan familie, geborgenheid en veiligheid. Eerder aan een regio dan aan het vaderland. ‘Mensen verlangen naar een ankerpunt’, verduidelijkte socioloog Heinz Bude aan Deutsche Welle.
Met andere woorden: Heimat als tegengewicht voor een ongrijpbare, beangstigende globalisering.
Maar als de CSU’er Horst Seehofer, die tien jaar lang ministerpresident van Beieren was, het Heimatministerie gaat leiden, wekt dat bij velen onwillekeurig de gedachte op aan bier, Dirndl en Lederhosen. Critici spreken smalend over de Bayerisierung van Duitsland. Volgens hen drukt het een heimwee uit naar een verleden dat nooit heeft bestaan.
Modern of traditioneel
Heimat wordt geen apart ministerie. Strikt genomen krijgt het federale ministerie van Binnenlandse Zaken er de bevoegdheden Bau (bouw) en Heimat bij. Maar welke lading Heimat precies dekt, is nog onduidelijk.
Seehofer zelf beschrijft de opdracht als binnenlandse veiligheid, migratie, stads en plattelandsontwikkeling en woningbouw. In Seehofers Beieren en in NoordrijnWestfalen bestaat er al een Heimatministerie. Dat kan onder meer de modernisering van het breedbandnetwerk op zijn palmares schrijven. Maar het wil ook de tradities bewaren.
Duitsland zit dus midden in een heftig debat. Over een woord, maar ook over een beleid, en vooral over wat soort samenleving het wil zijn.
Duitsland zit midden in een heftig debat. Over een woord, maar ook over een beleid, en vooral over wat soort samenleving het wil zijn