Onzichtbare solidariteit laat zich moeilijk verkopen
Om onze solidariteit in stand te houden, zal de overheid ons meer moeten overtuigen. Terecht, vinden academici.
BRUSSEL I Wout (20 jaar) heeft een autismespectrumstoornis en een mentale beperking. Zijn moeder is heel blij met het ‘financiële duwtje in de rug van 300 euro per maand’. Dat is, volgens de folder, wat er precies gebeurt met de zorgpremie die iedereen vanaf 26 jaar moet betalen.
De folder moet helpen om de vele Vlamingen die niet meer weten waarom ze nog eens een factuur van de overheid in de bus krijgen, te overtuigen van het belang van solidariteit.
Warmste Week
‘De overheid stelt daarmee duidelijk een signaal: we verlaten dit principe niet. Ik juich dat toe’, zegt hoogleraar Ethiek en Filosofie Ignaas Devisch (UGent). ‘De vanzelfsprekendheid van dat principe werd hier en daar ter discussie ge steld. Uiteindelijk nemen mensen die boodschap onwillekeurig over.’
Volgens Devisch is het nodig om het belang van de institutionele solidariteit te onderstrepen. ‘Ik denk niet dat we het belang van de Warmste Week aan iemand moeten uitleggen, terwijl het echte cement van onze samenleving de onvoorwaardelijke solidariteit is. Liefdadigheid is een aanvulling, geen vervanging.’
Die onvoorwaardelijkheid staat onder druk. ‘Net omdat er veel nadruk gelegd is op het kunnen kiezen. Mensen verwachten overal de keuze te hebben om bij te dragen of niet’, zegt professor sociaal recht Danny Pieters (KU Leuven). ‘Maar de sociale zekerheid is bij uitstek een systeem zonder keuze. Sociale zekerheid à la carte bestaat niet, daarmee haal je de solidariteit onderuit.’
‘Mensen verwachten overal de keuze te hebben om bij te dragen of niet. Maar sociale zekerheid à la carte bestaat niet’
DANNY PIETERS
KU Leuven
Melkkoe
Alles staat of valt met het draagvlak bij de burgers. ‘Dat was ook onze verrassende conclusie na een reeks interviews bij socialezekerheidsinstellingen in Europa’, zegt Pieters. ‘Overal zagen ze het als de grootste uitdaging om opnieuw de basisprincipes van de sociale zekerheid uit te leggen aan het publiek. Als de mensen het beginnen te zien als een melkkoe, is het systeem niet meer te redden. Deze campagne is een goed idee, ze zouden het meer moeten doen.’
Het systeem uitleggen wordt steeds moeilijker in België, door een verwaterd systeem met bijdragen op Vlaams en federaal niveau. Dat was ook de reden waarom de Vlaamse regering de zorgpremie loskoppelde van andere belastingen. ‘Het maakte deel uit van een bewustwording in de jaren negentig’, zegt exCD&Vminister Wivina Demeester, een van de initiatiefnemers.
Ook al was het toen socialer om de premie in een progressief belastingsysteem te gieten, het was belangrijker om iedereen te doen stilstaan bij een vast bedrag. De voorkeur van socioloog Mark Elchardus gaat nog altijd uit naar de eerste optie. ‘Maar het kan geen kwaad om de mensen te wijzen op solidariteit. Er wordt dikwijls gezegd dat de georganiseerde solidariteit te abstract is, maar het is en blijft heel doeltreffend. Zeker nu de mantelzorg op haar limieten botst.’
‘Dat bedrag betalen mag ook niet te vanzelfsprekend worden’, zegt Demeester. ‘Zolang mensen dat weten, gaan ze er ook gemakkelijker voor betalen.’
Turteltaks
Het gaat om amper 51 euro per jaar, een schijntje in vergelijking met de totale bijdragen die we jaarlijks voor de sociale zekerheid betalen. Maar zonder draagvlak kan de weerstand snel de kop opsteken. Het beste voorbeeld is de Turteltaks.
Ook toen ging het om een heffing van ‘maar’ 100 euro per gezin. Toch ging de taks ten onder aan de negatieve perceptie. Na zijn aanstelling benadrukte Vlaams minister van Energie Bart Tommelein (Open VLD) dat de regering de taks ‘slecht had verkocht’. ‘Als we de vraag hadden gesteld “Zijn jullie bereid om 2 euro per week te betalen voor de omslag naar groene energie?” was het antwoord misschien “Ja”.’
Die redenering gaat ook op voor de zorgpremie. Die werd al een paar keer opgetrokken en Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) gaf eerder aan dat ‘de financiering de komende jaren opnieuw de inzet van het debat wordt’.
‘De georganiseerde solidariteit is te abstract, zegt men. Maar het blijft zeer doeltreffend, zeker nu de mantelzorg op haar limieten botst’
MARK ELCHARDUS
Socioloog