Het debuut van een maoïst
Henning Mankell werd beroemd als misdaadschrijver. Zijn debuut was andere koek: een geëngageerde experimentele roman. baanbreker is pas nu vertaald.
Henning Mankell De baanbreker. Vertaald door Clementine Luyten, De Geus, 220 blz., 19,99 € (eboek 10,99 €)
De Zweedse auteur Henning Mankell (19482015) was een geëngageerde wereldburger. Als jonge kerel was hij een tijdje maoïst en liep hij mee in alle betogingen tegen de conservatieve politieke elite. In 2010 was hij aan boord van een Zweeds schip dat hulpgoederen wil de afleveren aan de Palestijnen in de Gazastrook toen het werd geënterd door Israëlische commando’s.
Mankell debuteerde in 1973, maar het zou nog tot 1991 duren voor hij Moordenaar zonder gezicht schreef, het eerste deel van de misdaadreeks over inspecteur Kurt Wallander die hem wereldberoemd zou maken. Via het werk van het Zweedse echtpaar Sjöwall en Wahlöö had hij ontdekt dat misdaadliteratuur een geschikt vehikel was om over complexe menselijke relaties en heikele maatschappelijke thema’s als armoede, racisme en politiek gesjoemel te schrijven.
Mankells debuut De baanbreker werd pas nu vertaald. Het is een roman waarin het literaire experiment en de sociale dimen sie hand in hand gaan. Het verhaal begint in 1911 wanneer de 23jarige Oskar Johansson, die werkt als springmeester voor de Zweedse spoorwegen, levensgevaarlijk gewond raakt door een lading dynamiet die te laat ontploft. De kranten melden dat hij dood is. Toch overleeft hij het ongeluk maar verliest een hand, een oog en ‘een deel van zijn lid’.
In tientallen meestal korte hoofdstukken vertelt Mankell over het leven van Johansson, die in 1969 zal sterven. Dat doet hij niet klassiek chronologisch maar nogal holderdebolder. Hij laat een verteller met de oude Johansson praten over zijn harde jeugd, over zijn huwelijk met de zus van zijn eerste liefje, over zijn leven als arbeider. De rode draad is Johanssons langzaam groeiende inzet voor de socialistische volksbeweging die opkomt voor de rechten van de arbeiders.
De debuterende Mankell schreef een geëngageerde roman waarin hij ook het literaire experiment niet schuwt. Hij vertelt hoe de socialistische beweging en uiterst linkse splinterbewegingen langzaam voet aan de grond krijgen. Maar Johansson ziet ook de groeiende verstarring van de politieke partijen die zelfstandig denken van hun leden ontmoedigen en soms foute leiders steunen.
Mankell is altijd trots geweest op zijn debuut. Hoewel de structuur rommelig is, is hier wel een ambitieuze jonge schrijver met oog voor karakterontwikkeling aan het werk. Hij verwerkt maatschappelijke en politieke thema’s zonder sloganesk te klinken.