Europa’s afdankertjes op Afrikaanse stortplaatsen
Afval is een waardevolle grondstof. Nog te veel wordt illegaal gedumpt in Afrika en Azië. Nochtans kan correcte recyclage in Europa veel geld en jobs opleveren.
Zeker 17 mensen, onder wie verscheidene kinderen, werden gisteren bedolven onder een afvalberg op een stort in de Mozambikaanse hoofdstad Maputo. De hulpdiensten vrezen dat er nog meer lijken onder de rommel liggen. De 15 meter hoge stapel afval ging aan het schuiven door de zware regenval van de afgelopen dagen en sleurde zeker vijf hutten mee die op het stort waren gebouwd.
Mensen schuimen niet alleen het stort af naar eten en nog bruikbare goederen, ze wonen er zelfs, ook al is de stank niet te harden.
Het is ook uitermate ongezond. Ze ademen constant giftige stoffen in, die long en darmziekten veroorzaken. Ondanks alle beloften om het stort in de wijk Hulene te sluiten, wordt er nog elke dag 1.600 ton afval gestort.
De mensen willen er ook niet weg. Het is hun enige bron van inkomsten. In Afrika leven de armsten van wat de rijken weggooien.
Illegale export
Vaak komt dat afval uit Europa (zie kaart). Voor de Europese wetgeving op de export van afval twee jaar geleden strenger werd gemaakt, werd jaarlijks naar schatting 70 miljoen ton afval illegaal uitgevoerd. Niet alle EUlidstaten controleerden immers even streng. Frankrijk, bijvoorbeeld, was bijzonder laks.
Illegale export zadelt niet alleen de landen in Afrika en Azië, waar die ladingen terechtkomen, met een groot probleem op. Het is ook schadelijk voor Europa zelf. ‘Afval is een grondstof met potentieel’, zegt Bart Staes (Groen), die in het Europees Parlement rapporteur was voor de Europese afvalrichtlijn. ‘Correcte naleving van de Europese wetten kan ertoe leiden dat de omzet van de Europese afvalverwerkingsindustrie tegen 2020 toeneemt met 42 miljard euro, wat 400.000 extra banen kan scheppen. Het komt er dus op aan afval hier te houden en het niet nodeloos te dumpen in de ontwikkelingslanden.’
Vooral elektrisch en elektronisch afval, of ewaste, vormt in de ontwikkelingslanden een groot gevaar. En daar produceert de wereld dit jaar naar schatting 50 miljoen ton van. Ergens tussen de 60 en 90 procent van dit afval, ter waarde van 19 miljard dollar, wordt illegaal gedumpt, schat UNEP, het milieuprogramma van de Verenigde Naties.
‘Geplande veroudering’
Ewaste is een van de snelst groeiende afvalbergen. Dat komt omdat er steeds meer gebruikers van mobiele telefoons, televisietoestellen, koffiemachines, ijskasten en dergelijke zijn. Maar vooral omdat de levensduur van sommige van die toestellen drastisch én doelbewust is gekrompen. ‘Geplande veroudering’ wordt het proces genoemd: de toestellen worden gebouwd om snel te worden vervangen.
In de rijkere landen ging een computer in 1997 nog zes jaar mee, in 2005 was dat nog twee jaar. Een gsm vervangen we zowat om de twee jaar door alweer een nieuwer, dunner, hipper modelletje.
In de ontwikkelingslanden worden eerst de nog bruikbare toestellen hersteld en opnieuw verkocht. Het overschot komt op het stort terecht, waar de waardevolle grondstoffen – koper, zink, zilver en aluminium – in de meest erbarmelijke omstandigheden uit die toestellen wordt gehaald. Meestal gebeurt dat door het plastic dat er rond zit, te verbranden.
Daarbij wordt geen enkele voorzorg voor de gezondheid van mens en milieu genomen. De blootstelling aan schadelijke stoffen veroorzaakt schade aan het zenuwstelsel, aan lever, longen, nieren en ongeboren baby’s. En dat alles voor een habbekrats waar de slachtoffers nauwelijks hun gezin in leven kunnen van houden. Zelfs kinderen werken er zich kapot aan.
Ook het milieu loopt grote schade op. Volgens UNEP veroorzaakt het verkeerd ontmantelen van ewaste onder meer ernstige water en grondvervuiling, plus uitstoot van broeikasgassen doordat gevaarlijke stoffen als kwik, cadmium en nikkel in de atmosfeer terechtkomen.
Tweedehandsgoederen
Europa neemt het probleem ernstig. Op 18 januari werd een 9puntenplan gepubliceerd om de naleving van de milieuwetten te verhogen. Ook loopt er nog tot 28 april een publieke consultatie over de wijze waarop de invoering van die richtlijn op de uit voer van afval verloopt. Maar elders in de wereld gaat het er niet zo strikt aan toe.
Volgens een rapport van de United Nations University uit 2014 woont slechts de helft van de wereldbevolking in een land met wetgeving rond ewaste.
Zelfs met de strengere regels opgelegd door de Europese Unie geraakt er trouwens nog elektrisch en elektronisch afval buiten, omdat het afval als tweedehandsgoederen wordt bestempeld. Zo wordt het verbod op ewaste handig omzeild. Voor de georganiseerde misdaad is de handel in ewaste een uiterst lucratieve bezigheid.
‘Afval is een grondstof met potentieel’ BART STAES Europees Parlementslid
In de rijkere landen ging een computer in 1997 nog zes jaar mee, in 2005 was dat nog twee jaar