Het is de schuld van de roker (vooralsnog)

Een breed gesteunde aangifte tegen de tabaksindustrie in Nederland heeft niet tot vervolging geleid. Omdat de roker zich maar al te goed bewust is van de gevaren.

BRUSSEL I Poging tot doodslag en/of moord, poging tot zware mishandeling met voorbedachten rade en/of poging tot opzettelijke benadeling van de gezondheid met voorbedachten rade, valsheid in geschrifte en het in de handel brengen van tabaksproducten die niet voldoen aan de wettelijke eisen.

Zo luidden de uiteindelijke beschuldigingen in de aangifte die strafrechtadvocate Bénédicte Ficq in september 2016 heeft ingediend tegen de vier tabaksfabrikanten die actief zijn in Nederland. Ze deed dat in naam van twee patiënten met een longziekte en de Stichting Rookpreventie Jeugd.

De afgelopen maanden sloten diverse andere patiënten en grote organisaties zoals ziekenhuizen en beroepsverenigingen van artsen tot zelfs de gemeente Amsterdam zich bij de aangifte aan. Het resultaat was uitgebreide mediaaandacht en een groeiend maatschappelijk draagvlak om de wet te gebruiken als wapen tegen de tabaksindustrie.

Zo ver komt het voorlopig dus niet. Het Nederlandse Openbaar Ministerie oordeelde gisteren dat de aangifte ‘geen mogelijkheden biedt voor kansrijke vervolging’. Daar is grondig onderzoek aan voorafgegaan en er werden verschillende specialisten voor geraadpleegd. De redenen die ze geven zijn uiteenlopend, maar een doorlopend thema in hun argumentatie is keuzevrijheid.

Zo stelt het Openbaar Ministerie expliciet dat ‘het uiteindelijk de roker is die de aanzienlijke kans op eigen gezondheidsschade aanvaardt door met roken te beginnen of er niet mee te stoppen’.

Ze maken zelf de keuze om te roken, met andere woorden. Het verslavende karakter van sigaretten is ‘breed bekend’, klinkt het, en dat al jaren. De aanzienlijke risico’s voor de gezondheid evenzeer.

Die redenering van vrije keuze noemt de betrokken advocate Ficq ‘niet houdbaar’. Suzanne Gabriels, de manager tabakspreventie van de in ons land gevestigde Stichting tegen Kanker, treedt haar daarin bij.

‘Ook onze politici nemen het voor waar aan dat roken uit vrije wil gebeurt. Dat is niet zo. Het zijn jongeren met onvolgroeide brei nen die in de val trappen: ze gaan bijvoorbeeld naar een fuif en maken daar een emotionele keuze om eens een sigaret te proberen. De tabaksindustrie weet dat maar al te goed.’

Additieven & gaatjes

De aangifte van Ficq benadrukt dat sigaretten additieven bevatten die de verslaving veroorzaken en dat filters van sigaretten doelbewust gaatjes voorzien waardoor rokers meer rook binnenkrijgen dan tijdens officiële tests gemeten wordt. Het Openbaar Ministerie meldt daarover dat de tabaksproducenten ‘handelden conform de wettelijke voorschriften’.

Ook dat vindt Ficq bediscussieerbaar. Want moet die wet er juist niet zijn om de volksgezondheid te beschermen? Ze gaat nu een andere juridische procedure proberen, die weliswaar opnieuw een jaar in beslag zou kunnen nemen.

Een van de betrokken longpatientes vertelde na de bekendmaking tegen NRC Handelsblad onaangenaam verrast te zijn. ‘Het was alsof ze zeiden: het is je eigen schuld dat je ziek bent.’ Maar dat maakt haar niet minder strijdbaar.

Temeer omdat de hele wereld haar zaak met argusogen volgt. In Frankrijk is er al een gelijkaardige procedure aangespannen. In ons land zijn de juristen van Kom op tegen Kanker bezig met een analyse. De Stichting tegen Kanker houdt eveneens een oogje in het zeil. ‘Op dit moment voelt die Nederlandse rechtszaak misschien nog als een vervelende kiezel in de schoen van de tabaksindustrie. Maar ik ben er zeker van dat het op een zeker punt een dikke kei zal worden. Een die de loop van de rivier kan veranderen’, zegt Gabriels.

‘Door deze zaak zie ik het discours in de Nederlandse maatschappij veranderen. En dat sijpelt nu ook in Vlaanderen door.’

De Nederlandse tak van Philip Morris laat ons weten ‘met instemming’ het besluit tot zich te hebben genomen. ‘We zetten ons vol in voor een rookvrije toekomst, gebaseerd op innovatieve, rookloze producten die een veel betere keuze zijn dan het roken van sigaretten. Die rookloze alternatieven moeten de traditionele sigaret zo snel mogelijk vervangen.’

‘Ook onze politici nemen het voor waar aan dat roken uit vrije wil gebeurt. Dat is niet zo’ SUZANNE GABRIELS Stichting tegen Kanker

‘We zetten ons vol in voor een rookvrije toekomst, gebaseerd op innovatieve, rookloze producten’ PHILIP MORRIS NEDERLAND