Sociale rechtvaardigheid laat zich niet afdwingen
Wie werk wil maken van een betere sociale mix op school, moet er ook op toezien dat leraren voldoende ondersteuning en nascholing krijgen, vindt WOUTER SMETS.
De dubbele contingentering wordt losgelaten. In mensentaal: scholen zullen niet meer verplicht worden om plaatsen te reserveren voor jongeren uit kansengroepen. Al wie begaan is met gelijke kansen in het onderwijs, voelt frustratie en teleurstelling. Maar het is een feit dat de maatregel twee problemen die weinig met elkaar te maken hebben, aan elkaar koppelde. Een centraal aanmeldingsregister dient om iedereen een faire kans te geven wanneer er te weinig plaatsen zijn op een school. De dubbele contingentering, maar ook het criterium van de afstand van woonplaats tot school, is er om de sociale mix van een school bij te sturen. De vraag is niet of deze maatregel wenselijk is, wel of hij zijn doel bereikt.
Ongelijke boksmatch
Als een betere sociale mix op school geen valabel argument is om de vrije schoolkeuze in te perken, dan is afstand tot de school dat wellicht ook niet. Ouders met een stevig sociaal netwerk doen een beroep op grootouders of andere vrijwilligers om het beoogde plaatsje voor zoon of dochter vrij te houden. Vermogende ouders schakelen een betaalde jobstudent of babysit in om aan de schoolpoort in de rij te gaan staan. Kunnen we het erover eens zijn dat dit soort uithoudingsvermogen niet de goede graadmeter is van de motivatie om in te schrijven in de school naar keuze? Deze wachtrijen lijken op een boksmatch tussen tegenstanders uit een ongelijke gewichtsklasse. De wantoestanden moeten snel weg. Beter is een centraal aanmeldingsregister dat leerlingen uitloot. Zo’n willekeurige selectie zal rechtvaardiger zijn dan de wachtrijen nu.
Wie de ambitie heeft om een betere sociale mix te realiseren, kan zich de illusie besparen dat dit voor een secundaire school lukt met een gestuurd inschrijvingssysteem. Vandaag kennen zowat alle hoog aangeschreven scholen een veranderde schoolpopulatie in hun eerste graad. Dat is zeker voor de Antwerpse scholen die zich verzetten tegen de dubbele contingentering. Ook al blijft de samenstelling van de klas nog relatief ‘middenklasse’, leraars in de eerste graad op deze scholen weten zich bij moment geen raad met hoe ze te werk moeten gaan om maatwerk te bieden. Ze hebben bomvolle klassen, en proberen het niveau te bewaken voor al hun leerlingen. Ze proberen de sterkste leerlingen uit te dagen en tegelijk zorg te bieden voor wie het moeilijker heeft. Het is al te makkelijk om hen weg te zetten als elitair. De waarheid is complexer.
De realiteit is dat scholen niet zozeer leerlingen weigeren. Het gaat erom dat deze scholen een systeem hanteren met een beperkt aantal zorguren (in vergelijking met de concentratiescholen), en met een groot aantal leerlingen per leraar. De kwetsbaarste leerlingen worden in zo’n systeem weggedrukt. Ik zie daar veel frustratie en teleurstelling over bij leraars. Het belangrijkste probleem is niet dat de leerlin gen niet ingeschreven raken, wel dat ze weggeselecteerd worden. In de tweede graad is de kleurige samenstelling al heel wat afgenomen. En in de derde graad is vaak opnieuw sprake van witte concentratiescholen. Het is begrijpelijk dat wie droomt van een betere sociale mix, een handig instrument ziet in een kordaat gestuurd inschrijvingsbeleid. Maar denk niet dat leerlingen hun hele schoolcarrière zullen doorbrengen op de school die ze toegewezen zouden krijgen. Sociale rechtvaardigheid laat zich zo niet afdwingen.
Wie werk wil maken van een betere sociale mix op school, moet goed nadenken over de termijn waarop deze doelstelling te realiseren valt. Het is een complexe ambitie en daarom moeten we inzetten op een diep gaande professionalisering van de leraars. De meesten zijn niet opgeleid om met diversiteit om te gaan. Nascholing schiet zowat overal tekort. Ondersteuning voor leraars in de frontlinie is te oppervlakkig. Een betere sociale mix op school is geen wensdroom. Het is haalbaar, maar we moeten de juiste instrumenten inzetten om die te realiseren.