Waarom we in ‘fake news’ geloven

We vinden onze identiteit en zelfrespect belangrijker dan redelijkheid en waarheid. En dus geloven we de onzin die in ons kraam past.

Ook de aanhangers van Donald Trump ‘weten’ dat The New York Times een kwaliteitskrant is die haar feiten controleert, maar toch vinden ze met hem dat het een ‘liegende krant’ is.

Mensen hebben nu eenmaal een sterke behoefte om lid van een groep te zijn, en zijn bereid om daarvoor accuraatheid in hun inzichten op te offeren, zegt psy choloog Jay Van Bavel (Universiteit New York) in het vakblad Trends in Cognitive Sciences.

‘Een nieuwsbron mag nog zo degelijk zijn, we hechten daar nog weinig belang aan zodra we denken dat de mensen die het vertellen tot een andere groep behoren dan wij.’

Voetbalsupporters

Dat kan een politieke of levensbeschouwelijke groep zijn, maar evengoed de supporters van een andere voetbalploeg, of mensen van de verkeerde nationaliteit.

Als we van de nefaste impact van fake news af willen geraken, zullen we dus moeten zorgen dat de ‘waarde’ van juistheid en waarheid verhoogt, of dat de waarde van identiteit

Van Bavel.

Mensen die opgeroepen worden voor een jury – waarbij de waarheid centraal komt te staan – houden daar vaak betere criteria aan over om informatie te beoordelen, en gaan kritischer denken, zegt Van Bavel.

‘Een eenvoudige tip: vraag je opponent of hij wil wedden. Zodra ze geld moeten inzetten op de juistheid van wat ze beweren, denken mensen beter na.’

Langs de andere kant kun je proberen om de waarde te verlagen die iemand uit zijn identiteit haalt. Bijvoorbeeld door hem een hogere identiteit aan te bieden: wereldburger, of muziekliefhebber, in plaats van partijlid.

Van Bavel: ‘Het slechtste dat je kunt doen, is mensen beledigen of publiekelijk bekritiseren. Dan voelen ze zich in hun identiteit bedreigd, en gaan ze die nog meer benadrukken.’

Vlaams Blok

Het is niet toevallig dat de Belgische politici jarenlang het Vlaams Blok/Vlaams Belang bekampt hebben, maar nooit zijn kiezers.

Van Bavel: ‘Mensen moeten op tijd een stap achteruit kunnen zetten en kritisch evalueren wat ze geloven en waarom, anders krijg je de extreme toestanden zoals vandaag in Amerika, met twee partijen die bereid zijn onwaarheden en onzin te geloven.’

‘Het slechtste dat je kunt doen, is mensen beledigen of publiekelijk bekritiseren. Dan voelen ze zich in hun identiteit bedreigd, en gaan ze die nog meer benadrukken’

JAY VAN BAVEL

Psycholoog Universiteit New York